Бу сура Мадинада нозил қилинган бўлиб, икки юз саксон олти
оятдан иборат. У
Қуръондаги энг узун сурадир. Бу сурада эътиқод, ибодат,
муомала, ахлоқ, никоҳ, талоқ, идда ва бошқа шариат ҳукмлари
борасида сўз кетади. Бу суранинг аввалида
мўминлар, кофирлар, мунофиқлар ва
иймоннинг ҳақиқати, куфр ва нифоқнинг
моҳияти баён қилинади. Сўнгра башарият
отаси Одам алайҳиссалом қиссаси зикр қилиниб, у зот
яратилган вақтда бўлиб ўтган
ибратли воқеа-ҳодисалардан хабар берилади. «Бақара»
оятларининг қарийб учдан бир қисмини «аҳли
китоблар» (Таврот ва Инжилга
иймон келтирганлар), хусусан яҳудийлар
ҳақидаги маълумотлар ташкил қилади. Кейин
судхўрлик жинояти тўғрисида маълумот
берилиб, Аллоҳ ва пайғамбар бу жиноятга
қарши уруш эълон қилганликлари уқтирилади. Суранинг
хотимасида эса мўминларни Аллоҳ таолога тавба-тазарру
қилишга ва унинг
Ўзидангина мадад тилашга чақирилади. Бу сура нима учун
«Бақара» – «Сигир» сураси деб аталган? Қадимда Бани Исроил
қавмидан
бўлган бир киши ўлдирил...ЕщёБу сура Мадинада нозил қилинган бўлиб, икки юз саксон олти
оятдан иборат. У
Қуръондаги энг узун сурадир. Бу сурада эътиқод, ибодат,
муомала, ахлоқ, никоҳ, талоқ, идда ва бошқа шариат ҳукмлари
борасида сўз кетади. Бу суранинг аввалида
мўминлар, кофирлар, мунофиқлар ва
иймоннинг ҳақиқати, куфр ва нифоқнинг
моҳияти баён қилинади. Сўнгра башарият
отаси Одам алайҳиссалом қиссаси зикр қилиниб, у зот
яратилган вақтда бўлиб ўтган
ибратли воқеа-ҳодисалардан хабар берилади. «Бақара»
оятларининг қарийб учдан бир қисмини «аҳли
китоблар» (Таврот ва Инжилга
иймон келтирганлар), хусусан яҳудийлар
ҳақидаги маълумотлар ташкил қилади. Кейин
судхўрлик жинояти тўғрисида маълумот
берилиб, Аллоҳ ва пайғамбар бу жиноятга
қарши уруш эълон қилганликлари уқтирилади. Суранинг
хотимасида эса мўминларни Аллоҳ таолога тавба-тазарру
қилишга ва унинг
Ўзидангина мадад тилашга чақирилади. Бу сура нима учун
«Бақара» – «Сигир» сураси деб аталган? Қадимда Бани Исроил
қавмидан
бўлган бир киши ўлдирилади. Аммо унинг
қотилини топа олмайдилар. Шунда Аллоҳ
таоло Мусо алайҳиссаломга: «Қавмингга
айтгин, бир сигир сўйиб, унинг бир бўлаги
билан ўликни урсинлар», деб буюради. Аллоҳнинг буйруғини
бажо қилганларида,
ҳалиги ўликка жон кириб, қотили кимлигини
айтади. Меҳрибон ва раҳмли Аллоҳ номи билан (бошлайман).
1. Алиф, лом, мим. И з о ҳ. Қуръондаги бир неча сура мана
шундай ёлғиз-ёлғиз ҳарфлар билан
бошланади. Кўпчилик Ислом уламолари
наздида мазкур ҳарфлар «Хуруфи муқаттаот»,
яъни маънодан узилган ҳарфлар саналиб,
уларнинг маъноси ягона Аллоҳгагина маълум.
Уламоларнинг айтишларича, илоҳий мўъжиза бўлган бу Китоб
одамлар осон ўқиб-англаб
амал қилишлари учун улар яхши танийдиган
ҳарфлар билан осон тушуниладиган қилиб
юборилган. Лекин олимлар орасида «Алиф — Аллоҳ, Лом —
Жаброил (Аллоҳ билан пайғамбар
ўртасидаги воситачи фаришта), Мим –
Муҳаммад алайҳиссалом», деб бу ҳарфларга
маъно берувчилар ҳам бор. 2-3. (Ҳақ эканлигига) ҳеч қандай
шак-шубҳа бўлмаган ушбу Китоб ғойибга ишонадиган,
намозни тўкис адо этадиган ва биз ризқ қилиб
берган нарсалардан инфоқ-эҳсон қиладиган
тақволи кишилар учун раҳбар – йўлбошчидир. 4. Улар сизга
нозил қилинган ва сиздан илгари туширилган нарсаларга
(динларга)
иймон келтирадилар ва охират кунига аниқ
ишонадилар. 5. Парвардигорлари тарафидан ҳидоят топганлар
ана ўшалардир ва нажот
топгувчилар ҳам уларнинг ўзидир.
И з о ҳ. Бу оятларда Аллоҳ таоло мўминларнииг сифатларини
баён қилди. Энди
ўртадаги фарқ аниқ бўлиши учун кофирларни
сифатлашга ўтилади. 6. Куфр йўлини тутган кимсалар эса хоҳ
(Аллоҳ азобидан) қўрқитинг, хоҳ қўрқитманг,
уларга баробардир — иймон келтирмайдилар. 7. Аллоҳ
уларнинг дилларини ва қулоқларини муҳрлаб қўйган.
Кўзларини эса
парда қоплаб олган. Улар учун буюк азоб
бордир. И з о ҳ. Бундан бизга Ислом дини назарида мўмин
ким-у, кофир ким эканлиги маълум
бўлади. Яъни, ғойибга (Аллоҳ, фаришталар...
борлигига) ишонадиган, намозни тўла-тўкис
адо этадиган, Тангри берган неъматлардан
бошқаларга эҳсон — яхшилик қиладиган,
Қуръон ва ундан олдин келган бошқа илоҳий китобларга
иймон келтирадиган ва бу дунёдан
бошқа яна бир дунё — охират борлигига
ишонадиган тақволи (ҳаромдан парҳез
қилувчи) кишиларгина мўминлар экан. Кимда
мазкур сифатлар топилмас экан, у кофир
бўлади. Шу ўринда бизда ёйилган бир ақида — илгари мўмин-
мусулмонлар яшаб ўтган
ватанда истиқомат қиладига...ЕщёИ з о ҳ. Бу оятларда Аллоҳ таоло мўминларнииг сифатларини
баён қилди. Энди
ўртадаги фарқ аниқ бўлиши учун кофирларни
сифатлашга ўтилади. 6. Куфр йўлини тутган кимсалар эса хоҳ
(Аллоҳ азобидан) қўрқитинг, хоҳ қўрқитманг,
уларга баробардир — иймон келтирмайдилар. 7. Аллоҳ
уларнинг дилларини ва қулоқларини муҳрлаб қўйган.
Кўзларини эса
парда қоплаб олган. Улар учун буюк азоб
бордир. И з о ҳ. Бундан бизга Ислом дини назарида мўмин
ким-у, кофир ким эканлиги маълум
бўлади. Яъни, ғойибга (Аллоҳ, фаришталар...
борлигига) ишонадиган, намозни тўла-тўкис
адо этадиган, Тангри берган неъматлардан
бошқаларга эҳсон — яхшилик қиладиган,
Қуръон ва ундан олдин келган бошқа илоҳий китобларга
иймон келтирадиган ва бу дунёдан
бошқа яна бир дунё — охират борлигига
ишонадиган тақволи (ҳаромдан парҳез
қилувчи) кишиларгина мўминлар экан. Кимда
мазкур сифатлар топилмас экан, у кофир
бўлади. Шу ўринда бизда ёйилган бир ақида — илгари мўмин-
мусулмонлар яшаб ўтган
ватанда истиқомат қиладиганларнинг барча
авлодлари мўмин-мусулмон деган ақида
нотўғри эканлиги маълум бўлади. Демак, ҳар
бир кишининг мўмин ё кофирлиги унинг
иймон-эътиқоди ва амалда қиладиган ишига қараб
белгиланиши лозим экан. Энди
мунофиқлар қандай кимсалар эканини
қуйидаги оятлардан билиб оламиз. 8. Одамлар орасида
шундай кимсалар ҳам борки, ўзлари мўмин бўлмаганлари
ҳолда
«Аллоҳга ва охират кунига иймон келтирдик»,
дейдилар. 9. Улар Аллоҳни ва иймонли кишиларни алдамоқчи
бўладилар ва ўзлари сезмаганлари
ҳолда фақат ўзларинигина алдайдилар. 10. Уларнинг
дилларида мараз бор эди, бас Аллоҳ маразларини янада
зиёда қилди. Улар
учун қилган ёлғонлари сабаб аламли азоб
бордир. 11. Уларга: «Ер юзида бузғунчилик қилманглар»,
дейилса, «Биз ислоҳ
қилувчилармиз», дейдилар. 12. Огоҳ бўлингизким, улар
албатта бузғунчилардир, лекин ўзлари буни
сезмайдилар. 13. Уларга: «Мана бу кишилардек иймон
келтиринглар», дейилса, «Шу пасткашларга
ўхшаб мўмин бўламизми?» — дейдилар. Огоҳ
бўлингизким, уларнинг ўзлари тубан
кимсалардир, лекин буни билмайдилар. И з о ҳ . Исломни
қабул қилган зотларнинг кўпчилиги камбағал-фақир кишилар
ва ҳатто
Суҳайб, Билол каби қуллар эдилар.
Мунофиқлар ўзларича: «Мана шу зоти
пастларга ўхшаб мўмин бўламизми?» —
дейишар эди.
14. Иймон келтирган зотларга йўлиққанларида: «Биз ҳам
иймон келтирдик»,
дейдилар. Ўзларининг шайтонлари
(бошлиқлари) билан холи қолганда эса: «Биз
албатта сизлар билан биргамиз, фақат
(уларнинг устидан) кулмоқдамиз, холос»,
дейишади. 15. Аллоҳ уларнинг устидан кулади ва ўз
туғёнларида адашиб-улоқиб юришларини
давомли қилади. 16. Улар ҳақ йўлнинг ўрнига залолатни сотиб
олган кимсалар бўлиб, бу савдоларида
фойда қилмадилар ва тўғри йўлга
юрувчилардан бўлмадилар. 17. Улар мисоли бир ўт (машъала)
ёқувчига ўхшайдилар. Энди олов атрофини ёритганида
Аллоҳ ёруғликни кетказиб, уларни ҳеч нарсани
кўролмайдиган ҳолда зулматларда қолдиради. 18. (Улар) кар,
соқов, кўрдурлар, демак (йўлларидан) қайтмайдилар. 19. Ёки
улар чақмоқ, момогулдурак, қоронғуликлар билан осмондан
қуяётган ёмғир
остида яшиндан қўрққанларидан панжаларини
қулоқларига тиқиб олган ҳолларида ўлим —
ҳалокатдан қочмоқчи бўлиб турган кимсалар
кабидирлар. Аллоҳ эса кофирларни ўраб
олгувчидир. 20. Яшин кўзларини к...Ещё14. Иймон келтирган зотларга йўлиққанларида: «Биз ҳам
иймон келтирдик»,
дейдилар. Ўзларининг шайтонлари
(бошлиқлари) билан холи қолганда эса: «Биз
албатта сизлар билан биргамиз, фақат
(уларнинг устидан) кулмоқдамиз, холос»,
дейишади. 15. Аллоҳ уларнинг устидан кулади ва ўз
туғёнларида адашиб-улоқиб юришларини
давомли қилади. 16. Улар ҳақ йўлнинг ўрнига залолатни сотиб
олган кимсалар бўлиб, бу савдоларида
фойда қилмадилар ва тўғри йўлга
юрувчилардан бўлмадилар. 17. Улар мисоли бир ўт (машъала)
ёқувчига ўхшайдилар. Энди олов атрофини ёритганида
Аллоҳ ёруғликни кетказиб, уларни ҳеч нарсани
кўролмайдиган ҳолда зулматларда қолдиради. 18. (Улар) кар,
соқов, кўрдурлар, демак (йўлларидан) қайтмайдилар. 19. Ёки
улар чақмоқ, момогулдурак, қоронғуликлар билан осмондан
қуяётган ёмғир
остида яшиндан қўрққанларидан панжаларини
қулоқларига тиқиб олган ҳолларида ўлим —
ҳалокатдан қочмоқчи бўлиб турган кимсалар
кабидирлар. Аллоҳ эса кофирларни ўраб
олгувчидир. 20. Яшин кўзларини кўр қилгудек бўлади. У
(атрофини) ёритганида юриб оладилар,
ўчганида туриб қоладилар. Агар Аллоҳ хоҳласа
қулоқ ва кўзларини йўқ қилган бўлур эди.
Шубҳасиз, Аллоҳ ҳар нарсага қодирдир. 21. Эй инсонлар,
сизларни ва сизлардан илгари ўтганларни тақво эгалари
бўлишингиз
учун яратган Парвардигорингизга ибодат
қилингиз. 22. У зот сизлар учун Ерни қароргоҳ, осмонни том
қилиб қўйди ва осмондан сув
тушириб, унинг ёрдамида сизларга ризқ
бўлсин, деб мевалар чиқарди. Бас, билиб туриб
ўзгаларни Аллоҳга тенглаштирманг. 23. Агар биз бандамизга
туширган нарсадан (Қуръондан) шак-шубҳада бўлсангиз, у
ҳолда
шунга ўхшаган биргина сура келтиринг ва
Аллоҳдан ўзга гувоҳларингизни чақиринг –
агар ростгўй бўлсангиз.
24. Энди агар бундай қилолмасангиз — ҳаргиз қилолмайсиз
ҳам — у ҳолда одамлар ва
тошлар ўтин бўладиган, кофирлар учун
тайёрлаб қўйилган дўзахдан қўрқинг. И з о ҳ. Куфр аҳли учун
тайёрлаб қўйилган дўзах зикр қилингандан кейин аҳли иймон
учун
мукофот қилиб бериладиган жаннат
таърифланади. Зотан Қуръоннинг услуби
шундай: ёмон билан яхши, дўзах билан
жаннат, роҳат билан азоб, хитоб билан итоб
(танбеҳ) аксари ҳолларда ёнма-ён зикр этилади. 25. Иймон
келтириб, яхши амаллар қилган зотларга хушхабар берингки,
улар учун
остларидан дарёлар оқиб турувчи боғлар бор.
Қачон ўша боғларнинг бирор мевасидан
баҳраманд бўлсалар, «Илгари татиб кўрган
нарсамиз-ку», дейишади. Зеро уларга сурати
бир-бирига ўхшаш мевалар берилади. Ва улар учун жаннатда
покиза жуфтлар бордир. У
зотлар жаннатда абадий қолажаклар. И з о ҳ. Бу оятда дунё
бахт-саодати билан охиратдаги жаннатнинг фарқи
ифодаланган:
эҳтимол, бу дунёда ҳам жаннатдек боғларда
турли ноз-неъматлардан баҳраманд бўлиб,
покиза умр й...Ещё24. Энди агар бундай қилолмасангиз — ҳаргиз қилолмайсиз
ҳам — у ҳолда одамлар ва
тошлар ўтин бўладиган, кофирлар учун
тайёрлаб қўйилган дўзахдан қўрқинг. И з о ҳ. Куфр аҳли учун
тайёрлаб қўйилган дўзах зикр қилингандан кейин аҳли иймон
учун
мукофот қилиб бериладиган жаннат
таърифланади. Зотан Қуръоннинг услуби
шундай: ёмон билан яхши, дўзах билан
жаннат, роҳат билан азоб, хитоб билан итоб
(танбеҳ) аксари ҳолларда ёнма-ён зикр этилади. 25. Иймон
келтириб, яхши амаллар қилган зотларга хушхабар берингки,
улар учун
остларидан дарёлар оқиб турувчи боғлар бор.
Қачон ўша боғларнинг бирор мевасидан
баҳраманд бўлсалар, «Илгари татиб кўрган
нарсамиз-ку», дейишади. Зеро уларга сурати
бир-бирига ўхшаш мевалар берилади. Ва улар учун жаннатда
покиза жуфтлар бордир. У
зотлар жаннатда абадий қолажаклар. И з о ҳ. Бу оятда дунё
бахт-саодати билан охиратдаги жаннатнинг фарқи
ифодаланган:
эҳтимол, бу дунёда ҳам жаннатдек боғларда
турли ноз-неъматлардан баҳраманд бўлиб,
покиза умр йўлдошлари билан бахтиёр умр
кечираётган кишилар кам эмасдир. Лекин бу
бахтли ҳаётнинг биргина нуқсони борки, у ҳам бўлса бир куни
тугаб қолишидир. Жаннатнинг
фазилатларидан бири унинг боқийлигидир.
Фақат бу боқий ҳаётга етиш учун фоний дунёда
иймон-эътиқод билан яхши амаллар қилиб
яшаш шартдир. 26-27. Аллоҳ чивин ёки ундан-да ҳақир
нарсалар ҳақида масал айтишдан ҳеч
тортинмайди. Иймонли кишилар унинг
(масалнинг) ҳақиқатан Парвардигорлари
тарафидан эканини биладилар. Кофирлар эса:
«Буни мисол қилиш билан Аллоҳ нима
демоқчи?» — дейдилар. Бу масал сабаб (Аллоҳ) кўпларни
адаштиради ва кўпларни ҳақ йўлга
ҳидоят қилади. Бу масал сабаб фақат
Аллоҳнинг аниқ кўрсатмаларини бузадиган, У
боғланишига буюрган нарсаларни узадиган ва
ер юзида бузғунчилик қилиб юрадиган фосиқ
кимсаларнигина адаштиради. Улар, шубҳасиз, зиён
кўргувчилардир. И з о ҳ. Қуръонда асалари, чивин, ўргимчак,
чумоли каби майда жониворларнинг ибратли
томонларини кўрсатиб берадиган масаллар
келганида, баъзи бировлар: «Бу китоб илоҳий
китоб бўлганида бундай майда-чуйда
ҳашаротлар ҳақида гапирилмаган бўларди»,
дейишди. Шунда Тангри таоло ўша ҳашаротларни яратишга
уялмагани,
бинобарин уларни мисол қилишдан ҳам ҳеч
қачон ор қилмаслигини баён этиб, мазкур
оятларни нозил қилди. «Аллоҳнинг аниқ кўрсатмалари» —
Муҳаммад пайғамбарнинг келиши ва унга
иймон келтириш лозимлиги Таврот, Инжил ва
бошқа самовий китобларда ҳам аниқ
кўрсатилган эди. «У боғланишига буюрган нарсалар» — ота-
онага оқ бўлмасдан уларнинг ризолигини
олиш, қариндош-уруғчилик ришталарини
маҳкам тутиш ва бошқа мўмин-мусулмонлар
билан меҳр-оқибатли бўлиш кабилардир. «Ер
юзида бузғунчилик қилиб юриш» - одамлар
орасида фитна-фасод қўзғаш, иймон-эътиқод йўлларига
тўсқинлик қилиш ва бошқа бузуқ
ишлар билан машғул бўлиш, деган маънони
англатади.
28. Ўлик танангизга жон берган, кейин ўлим берадиган, сўнгра
яна тирилтирганидан кейин
Ўзига қайтажагингиз — Аллоҳни қандай инкор
қиласиз-а? 29. У шундай зотки, сиз учун Ердаги барча нарсани
яратди. Сўнгра самога юзланди-да,
уларни етти осмон қилиб тиклади. У ҳамма
нарсани билгувчидир. 30. Эсланг, (эй Муҳаммад),
Парвардигорингиз фаришталарга: «Мен Ерда (Одамни) халифа
қилмоқчиман», деганида улар айтдилар: «У
ерда бузғунчилик қиладиган, қонлар тўкадиган
кимсани (халифа) қиласанми? Ҳолбуки, биз
ҳамду сано айтиш билан Сени улуғлаймиз ва
Сенинг номингни мудом пок тутамиз». (Аллоҳ) айтди: «Мен
сизлар билмаган нарсаларни
биламан». 31. Ва У зот Одамга барча нарсаларнинг исмларини
ўргатди. Сўнгра уларни
фаришталарга рўбарў қилиб деди: «Агар
халифаликка биз ҳақдормиз, деган сўзларингиз
рост бўлса, мана бу нарсаларнинг исмларини
Менга билдиринг!» 32. Улар айтдилар: «Эй пок Парвардигор,
биз фақат Сен билдирган нарсаларнигина биламиз.
Албатта, Сен ўзинг илму ҳикмат соҳибисан»....Ещё28. Ўлик танангизга жон берган, кейин ўлим берадиган, сўнгра
яна тирилтирганидан кейин
Ўзига қайтажагингиз — Аллоҳни қандай инкор
қиласиз-а? 29. У шундай зотки, сиз учун Ердаги барча нарсани
яратди. Сўнгра самога юзланди-да,
уларни етти осмон қилиб тиклади. У ҳамма
нарсани билгувчидир. 30. Эсланг, (эй Муҳаммад),
Парвардигорингиз фаришталарга: «Мен Ерда (Одамни) халифа
қилмоқчиман», деганида улар айтдилар: «У
ерда бузғунчилик қиладиган, қонлар тўкадиган
кимсани (халифа) қиласанми? Ҳолбуки, биз
ҳамду сано айтиш билан Сени улуғлаймиз ва
Сенинг номингни мудом пок тутамиз». (Аллоҳ) айтди: «Мен
сизлар билмаган нарсаларни
биламан». 31. Ва У зот Одамга барча нарсаларнинг исмларини
ўргатди. Сўнгра уларни
фаришталарга рўбарў қилиб деди: «Агар
халифаликка биз ҳақдормиз, деган сўзларингиз
рост бўлса, мана бу нарсаларнинг исмларини
Менга билдиринг!» 32. Улар айтдилар: «Эй пок Парвардигор,
биз фақат Сен билдирган нарсаларнигина биламиз.
Албатта, Сен ўзинг илму ҳикмат соҳибисан». 33. (Аллоҳ); «Эй
Одам, буларга у нарсаларнинг исмларини билдир», деди.
(Одам) уларга барча нарсаларнинг исмларини
билдирганидан кейин (Аллоҳ) айтди:
«Сизларга, Мен Еру-осмонларнинг сирларини
ва сизлар ошкор қилган ва яширган
нарсаларни биламан, демаганмидим?» 34. Эсланг, (эй
Муҳаммад), Биз фаришталарга Одамга таъзим қилинг
дейишимиз билан саждага эгилдилар. Фақат
Иблис кибр ва ор қилиб — кофирлардан
бўлди. 35. Ва айтдик: «Эй Одам, сиз жуфтингиз билан
жаннатни маскан тутинг ва ундан
хоҳлаган жойларингизда бемалол таомланинг.
Фақат мана бу дарахтга яқинлашмангки, у
ҳолда золимлардан бўлиб қоласиз». 36. Бас, уларни шайтон
йўлдан оздириб, масканларидан чиқарди ва айтдик:
«Тушингиз
(жаннатдан ерга)! (Сизлар) бир-бирингизга
душмансиз. Энди маълум вақтгача
(ажалларингиз етгунча) Ерда маскан тутиб
яшайсиз». 37. Кейин, Одам Парвардигор тарафидан бир неча
сўзлар (фармонлар) қабул қилиб
олганидан сўнг Аллоҳ унинг тавбасини қабул
қилди. Албатта У тавбаларни қабул қилгувчи
меҳрибон зотдир. 38. «У жойдан (жаннатдан) ҳаммангиз
тушинг», дедик. «Бас, сизларга Мен тарафдан
ҳидоят келганида, шу ҳақ йўлга эргашган
кишиларга хавфу хатар йўқ ва улар ғамгин
бўлмайдилар».
39. Оятларимизни инкор қилиб, ёлғон деган кимсалар эса
дўзах эгалари бўлиб, унда абадий
қолажаклар. И з о ҳ . Юқоридаги оятлардан бизга Одамзод
Тангрининг Ердаги сир-асрорини
биладиган халифаси экани ва ҳатто бегуноҳ
фаришталар ҳам унга таъзим қилишлари
маълум бўлгани каби Шайтоннинг сўзига
кириш уни жаннатдан маҳрум қилгани, энди
Ерда тинч, осойишта яшаш учун шайтони лаъиннинг
васвасаларига учмаслик зарурлиги
уқтирилади. Энди, Одамзоднинг коинотдаги энг азиз ва
мукаррам зот экани баён қилинганидан кейин
сўз бани Исроил (Исроил — Яъқуб
пайғамбарнинг номларидан бири, бани Исроил
— Исроил болалари дейилганда яҳудийлар
тушунилади) ҳақида кетади. Уларнинг ким
эканликлари, қилмишлари ва топажак оқибатлари ҳақидаги
батафсил ҳикояда
(40-141- оятлар) ақл эгалари учун ибратлар
бордир. 40. Эй бани Исроил, сизларга инъом қилган
неъматимни эсланг ва Менга берган ваъда —
аҳдга вафо қилинг. Шунда Мен ҳам аҳдга вафо
қиламан. Ва мендангина қўрқинглар. 41. Сизлардаги нарсани
(Тав...Ещё39. Оятларимизни инкор қилиб, ёлғон деган кимсалар эса
дўзах эгалари бўлиб, унда абадий
қолажаклар. И з о ҳ . Юқоридаги оятлардан бизга Одамзод
Тангрининг Ердаги сир-асрорини
биладиган халифаси экани ва ҳатто бегуноҳ
фаришталар ҳам унга таъзим қилишлари
маълум бўлгани каби Шайтоннинг сўзига
кириш уни жаннатдан маҳрум қилгани, энди
Ерда тинч, осойишта яшаш учун шайтони лаъиннинг
васвасаларига учмаслик зарурлиги
уқтирилади. Энди, Одамзоднинг коинотдаги энг азиз ва
мукаррам зот экани баён қилинганидан кейин
сўз бани Исроил (Исроил — Яъқуб
пайғамбарнинг номларидан бири, бани Исроил
— Исроил болалари дейилганда яҳудийлар
тушунилади) ҳақида кетади. Уларнинг ким
эканликлари, қилмишлари ва топажак оқибатлари ҳақидаги
батафсил ҳикояда
(40-141- оятлар) ақл эгалари учун ибратлар
бордир. 40. Эй бани Исроил, сизларга инъом қилган
неъматимни эсланг ва Менга берган ваъда —
аҳдга вафо қилинг. Шунда Мен ҳам аҳдга вафо
қиламан. Ва мендангина қўрқинглар. 41. Сизлардаги нарсани
(Тавротни) тасдиқ этган ҳолда нозил қилган нарсам
(Қуръонга)
иймон келтирингиз. Уни биринчи инкор
қилувчилардан бўлмангиз. Ва оятларимни
қиймати оз нарсаларга алмаштирманглар ва
Мендангина эҳтиёт бўлинглар. 42. Ҳақни ботилга
аралаштирманглар ва билган ҳолингизда ҳақни
беркитманглар. 43. Намозни тўкис адо қилинг, закотни беринг
ва руку қилгувчилар билан бирга руку
қилинг. 44. Одамларни яхшиликка чорлаб, ўзларингизни
унутасизларми? Ҳолбуки,
ўзларингиз китоб (Таврот) тиловат қиласизлар.
Ақлингизни юргизмайсизларми? 45-46. Сабр ва салот (намоз
ўқиш) билан мадад сўранглар. Албатта у (намоз ўқиш) оғир
ишдир. Магар ўзларининг Парвардигорларига
рўбарў бўлишларини ва шубҳасиз, унга
қайтажакларини биладиган шикастанафс
зотларга (оғир эмасдир). 47. Эй бани Исроил, сизларга инъом
қилган неъматимни ва сизларни бутун оламдан афзал
қилган пайтимни эсланглар! 48. Биров биров томонидан ҳеч
нарса ўтай олмайдиган, ҳеч кимдан оқлов қабул
қилинмайдиган ва (гуноҳлари учун) эваз ҳам
олинмайдиган – ёрдам берилмайдиган Кундан
қўрқинглар!
71. (Мусо) айтди: «У зотнинг айтишича, у шундай сигирки, хор
бўлиб ер ҳайдамайди, у
билан (сув ташиб) экин суғормайдилар, айбу
нуқсонсиз, унда ўз рангидан бошқа ранг-бўёқ
ҳам йўқ». Улар: «Энди ҳақиқатни айтдинг»,
дедилар-да, узоқ машаққатлар чекиб (ўша
айтилган сифатларга эга бўлган сигирни топиб) сўйдилар. И з
о ҳ . Мазкур оятлар мазмунидан бир ҳикматни англаш мумкин:
одам бировга
ишониб эътиқод қўйганидан кейин унинг амр-
фармонини дарҳол бажариши лозим. Акс
ҳолда унинг ўзига зарар бўлиши мумкин.
Юқоридаги оятларда зикр қилинган кишилар
кетма-кет берган саволлари натижасида шундай сифатли
сигир сўйши лозим бўлдики,
улар бундай сигирни излаб топиш учун
озмунча қийналмадилар. Охири топганларида
унинг эгаси бўлган кампир сигири учун жуда
қиммат нарх — ўша сигирнинг териси тўла
тилла талаб қилди ва улар бу нархга кўнишга мажбур
бўлдилар. Агар фармон бўлиши билан
дарҳол бир сигирни олиб қурбон
қилганларида ўзларига осон бўлар эди. 72—73. Эсланг (эй
бани Исроил), бир...Ещё71. (Мусо) айтди: «У зотнинг айтишича, у шундай сигирки, хор
бўлиб ер ҳайдамайди, у
билан (сув ташиб) экин суғормайдилар, айбу
нуқсонсиз, унда ўз рангидан бошқа ранг-бўёқ
ҳам йўқ». Улар: «Энди ҳақиқатни айтдинг»,
дедилар-да, узоқ машаққатлар чекиб (ўша
айтилган сифатларга эга бўлган сигирни топиб) сўйдилар. И з
о ҳ . Мазкур оятлар мазмунидан бир ҳикматни англаш мумкин:
одам бировга
ишониб эътиқод қўйганидан кейин унинг амр-
фармонини дарҳол бажариши лозим. Акс
ҳолда унинг ўзига зарар бўлиши мумкин.
Юқоридаги оятларда зикр қилинган кишилар
кетма-кет берган саволлари натижасида шундай сифатли
сигир сўйши лозим бўлдики,
улар бундай сигирни излаб топиш учун
озмунча қийналмадилар. Охири топганларида
унинг эгаси бўлган кампир сигири учун жуда
қиммат нарх — ўша сигирнинг териси тўла
тилла талаб қилди ва улар бу нархга кўнишга мажбур
бўлдилар. Агар фармон бўлиши билан
дарҳол бир сигирни олиб қурбон
қилганларида ўзларига осон бўлар эди. 72—73. Эсланг (эй
бани Исроил), бир жонни ўлдириб қўйиб, унинг қотили ким
экани ҳақида
жанжаллашиб қолганингизда — ҳолбуки,
Аллоҳ яширган нарсаларингизни юзага
чиқаргувчидир — «уни (мақтулни) сўйилган
сигирнинг бир бўлаги билан уринглар»,
дегандик. Аллоҳ ўликларни шу тариқа тирилтиради ва
сизларга фикр қилишингиз
учун ўз оятларини кўрсатади. И з о ҳ . Дарҳақиқат, шундай
қилишгач, ҳалиги жасадга жон кириб, ўзининг қотили ким
эканлигини айтади. 74. Сўнгра — шундай мўъжизаларни
кўргандан кейин ҳам дилларингиз қотди. Бас, у
диллар тош кабидир ёки ундан-да
қаттиқроқдир. Зеро, шундай тошлар борки,
улардан дарёлар отилиб чиқади, яна
шундайлари борки, ёрилиб, ичидан сув чиқади,
яна шундайлари ҳам борки, Аллоҳдан қўрққанидан пастга
қулайди. Аллоҳ қилаётган
амалларингдан ғофил эмасдир. 75. Уларнинг иймонга
келишларига орзуманд бўласизми (эй мўминлар)? Ҳолбуки
улардан бир гуруҳи Аллоҳнинг каломини
эшитадилар, сўнгра, уни англаб етганларидан
кейин билиб туриб ўзгартирадилар. 76. Улар иймонли
кишиларга йўлиққанларида: «Иймон келтирдик»,
дейдилар. Бир-бировлари билан ёлғиз
қолганларида эса: «Уларга (мусулмонларга)
Аллоҳ сизларга очган нарса ҳақида
гапиряпсизларми? Ўша ҳужжат билан
Парвардигорингизнинг ҳузурида ҳужжатлашишлари учун-а?
Ақлингизни
ишлатмайсизми?» — дейишади. И з о ҳ. Яъни, мусулмонларга
«Таврот китобида келган Муҳаммад пайғамбар ҳақидаги
гапларни гапиряпсизми? Бу ахир охиратда
ўзингизнинг зарарингизга ҳужжат бўлади-ку?»
— дейишди. 77. Аллоҳ, шубхасиз, уларнинг яширган
нарсаларини ҳам, ошкор қилган нарсаларини
ҳам билгувчи эканини билмайдиларми?
И з о ҳ . Яҳудий қабилаларидан Бану Қурайза Авс номли араб
қабиласи билан, Бану Назр
деган яҳудий қабиласи эса Авснинг душмани
бўлган Ҳазраж деб аталадиган араб қабиласи
билан иттифоқдош эди. Қачон Авс билан
Ҳазраж ўртасида уруш бўлса, яҳудийлар ҳам
иттифоқдошлари билан бирга урушга чиқиб, ўз
диндошларининг қонини тўкиб, мол-
мулкларини талашар эди. Ҳолбуки, диндошлар
бир-бири билан урушиб, қон тўкишлари
Тавротда ҳаром қилингандир. Энди, уруш
тўхтаганидан кейин эса бир қабилага
иттифоқдош бўлган яҳудийлар иккинчи қабилага иттифоқдош
бўлган яҳудийлардан
асир тушганлар бўлса товон тўлаб қутқариб
ҳам олардилар. Шунинг учун юқоридаги оятда:
«Ё китобнинг (Тавротнинг) бир қисмига
ишониб, бир қисмини инкор қиласизми?» —
дейилди. 87. Албатта Биз Мусога китоб ато этдик. Ундан
кейин ҳам пайғамбарлар юбордик. Ийсо
бинни Марямга ҳужжатлар бердик ва уни
Руҳул-қудс (Жаброил) ила қувватлантирдик.
Ҳар қачон бир Пайғамбар сизларга ёқмайдиган
нарса (оятлар) билан келса, бировини ё...ЕщёИ з о ҳ . Яҳудий қабилаларидан Бану Қурайза Авс номли араб
қабиласи билан, Бану Назр
деган яҳудий қабиласи эса Авснинг душмани
бўлган Ҳазраж деб аталадиган араб қабиласи
билан иттифоқдош эди. Қачон Авс билан
Ҳазраж ўртасида уруш бўлса, яҳудийлар ҳам
иттифоқдошлари билан бирга урушга чиқиб, ўз
диндошларининг қонини тўкиб, мол-
мулкларини талашар эди. Ҳолбуки, диндошлар
бир-бири билан урушиб, қон тўкишлари
Тавротда ҳаром қилингандир. Энди, уруш
тўхтаганидан кейин эса бир қабилага
иттифоқдош бўлган яҳудийлар иккинчи қабилага иттифоқдош
бўлган яҳудийлардан
асир тушганлар бўлса товон тўлаб қутқариб
ҳам олардилар. Шунинг учун юқоридаги оятда:
«Ё китобнинг (Тавротнинг) бир қисмига
ишониб, бир қисмини инкор қиласизми?» —
дейилди. 87. Албатта Биз Мусога китоб ато этдик. Ундан
кейин ҳам пайғамбарлар юбордик. Ийсо
бинни Марямга ҳужжатлар бердик ва уни
Руҳул-қудс (Жаброил) ила қувватлантирдик.
Ҳар қачон бир Пайғамбар сизларга ёқмайдиган
нарса (оятлар) билан келса, бировини ёлғончи
деб, бировини ўлдираверасизларми? 88. «Дилимиз берк»,
дедилар. Йўқ, аксинча, куфрлари сабабли уларни Аллоҳ
лаънатлаган.
Бас, камдан-камлари иймон келтирадилар. 89. Қачонки уларга
Аллоҳнинг ҳузуридан ўзларида бор нарсани (Тавротни) тасдиқ
этувчи
китоб келганда – ҳолбуки, илгари кофирларга
қарши ўша китобдан ёрдам кутардилар — бас,
қачонки уларга ўзлари билган нарса келганда
унга кофир бўлдилар. Кофирларга Аллоҳнинг
лаънати бўлгай. 90. Аллоҳ бандаларидан хохлаган зотга ўз
фазлу карами билан (ваҳий) юборишига
қарши чиқиб, Аллоҳ нозил қилган нарсага
кофир бўлишлари сабабли улар ўзларини энг
ярамас нарсага сотдилар. Бас, ғазаб устига
ғазаб билан қайтдилар. Кофирлар учун хор
қилувчи азоб бордир. 91. Қачон уларга: «Аллоҳ нозил қилган
нарсага иймон келтиринг», дейилса, «Биз
ўзимизга нозил қилинган нарсага иймон
келтирамиз», дейдилар. Ва ундан кейин келган
ўзларидаги нарсани (Тавротни) тасдиқ этувчи
ҳақ (китоб)га кофир бўладилар. Айтинг (Эй
Муҳаммад), «Агар мўмин бўлган бўлсангизлар, нима сабабдан
илгари Аллоҳнинг
пайғамбарларини ўлдирар эдингизлар?» 92. Мусо сизларга
очиқ хужжатлар келтирганидан кейин ўзларингизга зулм
қилган
ҳолингизда унинг кетидан бузоққа
сиғиндингиз? 93. Эсланг (эй бани Исроил), биз аҳду
паймонингизни олгач, устингизда Тур тоғини
кўтариб туриб: «Келтирган нарсамизни
(динимизни) маҳкам ушланг ва қулоқ солинг»,
деганимизда, «Эшитдик ва бўйинсунмадик»,
дедилар. Кофирликлари сабаб кўнгиллари
фақат бузоққа ибодат қилиш билан тўлади. Айтинг: «Агар сиз
мўмин бўлсангиз, иймонингиз
сизларни мунча ярамас нарсаларга буюради?»
94. Айтинг (эй Муҳаммад): «Агар Аллоҳ ҳузурида охират диёри
(жаннат) бошқа
одамларсиз фақат сизларники бўлса, у ҳолда
ростгўй бўлсангизлар, ўлишни орзу
қилинглар!» 95. Қилган кирдикорлари сабабли ҳаргиз уни
(ўлимни) орзу қилолмайдилар. Аллоҳ
золимларни билгувчидир. 96. Уларнинг ҳатто мушриклардан
ҳам ҳаётга (яшашга) очкўз кишилар эканини
кўрасиз, уларнинг айримлари минг йил умр
кўришни истайдилар. Ҳолбуки, узун умр уни
азобдан узоқлаштирмайди. Ахир Аллоҳ
қилаётган амалларини кўриб тургувчидир. 97. Айтинг (эй
Муҳаммад): «Ким Жаброилга душманг бўлса, (У Аллоҳга
душмандир). Зеро у
(Жаброил) Аллоҳнинг изни билан қалбингизга
ўзидан аввалги китобларни тасдиқ этадиган ва
мўминларга ҳидоят ва хушхабар бўлган
Қуръонни нозил қилди. 98. Ким Аллоҳга ва унинг
фаришталарига, пайғамбарларига, Жаброил ва Микоилга
душман бўлса, бас, албатта Аллоҳ (бундай)
кофирларга душмандир. 99. Ҳақиқатан Биз сизга очиқ оятлар
нозил қилдик. У (оятларга) фақат фосиқларгина
кофир бўладилар. 100. Ҳ...Ещё94. Айтинг (эй Муҳаммад): «Агар Аллоҳ ҳузурида охират диёри
(жаннат) бошқа
одамларсиз фақат сизларники бўлса, у ҳолда
ростгўй бўлсангизлар, ўлишни орзу
қилинглар!» 95. Қилган кирдикорлари сабабли ҳаргиз уни
(ўлимни) орзу қилолмайдилар. Аллоҳ
золимларни билгувчидир. 96. Уларнинг ҳатто мушриклардан
ҳам ҳаётга (яшашга) очкўз кишилар эканини
кўрасиз, уларнинг айримлари минг йил умр
кўришни истайдилар. Ҳолбуки, узун умр уни
азобдан узоқлаштирмайди. Ахир Аллоҳ
қилаётган амалларини кўриб тургувчидир. 97. Айтинг (эй
Муҳаммад): «Ким Жаброилга душманг бўлса, (У Аллоҳга
душмандир). Зеро у
(Жаброил) Аллоҳнинг изни билан қалбингизга
ўзидан аввалги китобларни тасдиқ этадиган ва
мўминларга ҳидоят ва хушхабар бўлган
Қуръонни нозил қилди. 98. Ким Аллоҳга ва унинг
фаришталарига, пайғамбарларига, Жаброил ва Микоилга
душман бўлса, бас, албатта Аллоҳ (бундай)
кофирларга душмандир. 99. Ҳақиқатан Биз сизга очиқ оятлар
нозил қилдик. У (оятларга) фақат фосиқларгина
кофир бўладилар. 100. Ҳар қачон бирон аҳдга аҳдлашсалар
улардан бир гуруҳи бузаверадими? Ҳақиқатан
уларнинг кўпи иймонсизлардир. 101. Қачон уларга Аллоҳнинг
ҳузуридан ўзларидаги нарсани тасдиқ этувчи Пайғамбар
келса, китоб (Таврот) берилган кимсалардан
бир гуруҳи Аллоҳнинг китобини (Қуръони
Каримни) ҳеч нарса билмагандек орқаларига
отадилар.
108. Ёки Пайғамбарингиздан, илгари Мусодан сўралган
нарсаларни сўрашни
истайсизми (эй мўминлар)? Ким иймонга
куфрни алмаштирса, албатта тўғри йўлдан
адашади. 109. Аҳли китобларнинг кўпчилиги сизларни,
иймонли бўлганингиздан кейин
(яъни ҳозир), уларнинг ўзларига ҳам ҳақиқат
очиқ равшан бўлганидан кейин ҳасад
қилганлари сабабли куфрга қайтаришни
истайди. Бас, Аллоҳнинг фармони келгунича
уларни афв қилинг ва кечиринг. Албатта, Аллоҳ ҳар нарсага
қодирдир. 110. Намозни тўкис адо қилинг ва закотни беринг!
Ўзингиз учун нима яхшилик қилган
бўлсангиз, уни Аллоҳ ҳузурида топажаксиз.
Шубҳасиз Аллоҳ қилган амалларингизни кўриб
тургувчидир. 111. «Жаннатга фақат яҳудий ёки насроний
бўлганлар киради», дейишди. (Яъни
яҳудийлар: «Биз кирамиз», дейишса,
насронийлар: «Биз кирамиз», дейишди.) Бу
уларнинг хом хаёлларидир. Айтинг (эй
Муҳаммад): «Агар ростгўй бўлсангиз, ҳужжат
келтиринг!» 112. Йўқ, ким яхшилик қилган ҳолида ўзини
Аллоҳга топширса, унинг учун Аллоҳ ҳузурида
ажр бор ва у...Ещё108. Ёки Пайғамбарингиздан, илгари Мусодан сўралган
нарсаларни сўрашни
истайсизми (эй мўминлар)? Ким иймонга
куфрни алмаштирса, албатта тўғри йўлдан
адашади. 109. Аҳли китобларнинг кўпчилиги сизларни,
иймонли бўлганингиздан кейин
(яъни ҳозир), уларнинг ўзларига ҳам ҳақиқат
очиқ равшан бўлганидан кейин ҳасад
қилганлари сабабли куфрга қайтаришни
истайди. Бас, Аллоҳнинг фармони келгунича
уларни афв қилинг ва кечиринг. Албатта, Аллоҳ ҳар нарсага
қодирдир. 110. Намозни тўкис адо қилинг ва закотни беринг!
Ўзингиз учун нима яхшилик қилган
бўлсангиз, уни Аллоҳ ҳузурида топажаксиз.
Шубҳасиз Аллоҳ қилган амалларингизни кўриб
тургувчидир. 111. «Жаннатга фақат яҳудий ёки насроний
бўлганлар киради», дейишди. (Яъни
яҳудийлар: «Биз кирамиз», дейишса,
насронийлар: «Биз кирамиз», дейишди.) Бу
уларнинг хом хаёлларидир. Айтинг (эй
Муҳаммад): «Агар ростгўй бўлсангиз, ҳужжат
келтиринг!» 112. Йўқ, ким яхшилик қилган ҳолида ўзини
Аллоҳга топширса, унинг учун Аллоҳ ҳузурида
ажр бор ва улар учун хавфу хатар йўқ ва улар
ғамгин бўлмайдилар. 113. Яҳудийлар: «Насронийлар ҳақ
эмаслар», дейишди. Насронийлар: «Яҳудийлар
ҳақ эмаслар», дейишди. Ҳолбуки улар (яъни
яҳудийлар ҳам, насронийлар ҳам) китоб (яъни
Таврот, Инжил) тиловат қиладилар,
шунингдек, билмайдиган кимсалар уларнинг
гапига ўхшаш гап айтдилар. И з о ҳ . Яъни Маккадаги
мушриклар: «Муҳаммад ҳақ эмас», дейишди. Бас, уларнинг
ўзаро ихтилоф қилиб ўтган нарсалари ҳақида Аллоҳ қиёмат
кунида ҳукм
қилади. 114. Аллоҳнинг масжидларини уларда Аллоҳ исми
зикр қилинишидан тўсадиган ва
уларни хароб қилиш ҳаракатида юрадиган
кимсалардан ҳам золимроқ ким бор? Ахир бу
кимсалар учун ундай жойларга фақат қўрққан
ҳолларда кириш жоиз эди-ку. Улар учун бу
дунёда расволик, охиратда эса буюк азоб бордир. 115. Машриқ
ҳам, мағриб ҳам Аллоҳникидир. Бас, қай тарафга юз бурсангиз,
ўша жой Аллоҳнинг тарафидир. Шубҳасиз
Аллоҳ (ҳамма томонни) қамраб олгувчи
билимдондир. 116. «Аллоҳнинг боласи бор», дедилар. У зот
буларнинг бадгумонидан мутлақо покдир.
Балки ер ва осмонлардаги нарсалар у зотга
тегишлидирки, ҳаммаси унга бўйинсунади. 117. (У) еру
осмонларни пайдо қилгувчидир. Бирор ишни ҳукм қилса унга
фақатгина «Бўл»
дейди, холос. Бас, у иш бўлади. 118. Билмайдиган кимсалар:
«Аллоҳ бизга гапирса эди ёки бирор аломат келса эди»,
дейдилар. Улардан илгаригилар ҳам уларнииг
гапларига ўхшаш гапларни айтишган эди.
Диллари бир-бирига ўхшайди. Биз аниқ
ишонадиган қавм учун оятларни аниқ баён
қилдик. 119. Албатта Биз сизни ҳақ (дин) билан хушхабар
элтгувчи ва огохлантирувчи қилиб
юбордик. Дўзахилар хусусида сиз масъул
эмассиз. 120. Яҳудий ва насронийлар уларнинг динига
кирмагунингизча ҳаргиз сиздан рози
бўлмайдилар. Айтинг: «Аллоҳнинг йўлигина
ҳақиқий йўлдир». Қасамки, агар сизга қелган
ҳақиқий билимдан кейин уларнинг нафс-
ҳаволарига эргашсангиз, Аллоҳ тарафидан
сизга на бир дўст ва на бир ёрдам бергувчи бўлмайди.
121. Биз китоб (яъни Таврот, Инжил) ато этган зотлар орасида
уни тўғри тиловат
қиладиган кишилар ҳам бордирки, ана ўшалар
(Қуръонга) иймон келтирурлар. Ва кимда-ким
унга (Қуръонга) кофир бўлса, ўшалар зиён
кўргувчилардир. 122. Эй бани Исроил, сизларга инъом қилган
неъматимни ва сизларни бутун оламга афзал
қилган пайтимни эсланг. 123. Ва биров биров томонидан ҳеч
нарса ўтай олмайдиган ва ҳеч кимдан эваз қабул
қилинмайдиган, оқлов фойда бермайдиган ва
ҳеч кимга ёрдам ҳам берилмайдиган кундан
қўрқинг! 124. Эсланг: Иброҳимни Парвардигори бир неча
сўзлар билан имтиҳон қилганида, уларни
бенуқсон ҳолда адо этди. Шунда (Аллоҳ таоло):
«Албатта Мен сени одамларга имом
қилгувчидирман», деди. «Зурриётимни ҳам-а?»
- деб сўради у. (Аллоҳ таоло) айтди: «Менинг бу
аҳдим (сенинг зурриётинг орасидаги) золим кимсаларга
етмайди». 125. Эсланг: «Байтуллоҳни одамлар учун зиёратгоҳ
ва тинч жой қилдик ва Иброҳимнинг
(Каъбатуллоҳни бино қилаётган вақтида)
турган ўрнини намозгоҳ қилиб олинг,...Ещё121. Биз китоб (яъни Таврот, Инжил) ато этган зотлар орасида
уни тўғри тиловат
қиладиган кишилар ҳам бордирки, ана ўшалар
(Қуръонга) иймон келтирурлар. Ва кимда-ким
унга (Қуръонга) кофир бўлса, ўшалар зиён
кўргувчилардир. 122. Эй бани Исроил, сизларга инъом қилган
неъматимни ва сизларни бутун оламга афзал
қилган пайтимни эсланг. 123. Ва биров биров томонидан ҳеч
нарса ўтай олмайдиган ва ҳеч кимдан эваз қабул
қилинмайдиган, оқлов фойда бермайдиган ва
ҳеч кимга ёрдам ҳам берилмайдиган кундан
қўрқинг! 124. Эсланг: Иброҳимни Парвардигори бир неча
сўзлар билан имтиҳон қилганида, уларни
бенуқсон ҳолда адо этди. Шунда (Аллоҳ таоло):
«Албатта Мен сени одамларга имом
қилгувчидирман», деди. «Зурриётимни ҳам-а?»
- деб сўради у. (Аллоҳ таоло) айтди: «Менинг бу
аҳдим (сенинг зурриётинг орасидаги) золим кимсаларга
етмайди». 125. Эсланг: «Байтуллоҳни одамлар учун зиёратгоҳ
ва тинч жой қилдик ва Иброҳимнинг
(Каъбатуллоҳни бино қилаётган вақтида)
турган ўрнини намозгоҳ қилиб олинг, (дедик)
ва Иброҳим билан Исмоилга: «Менинг
байтимни тавоф қилгувчилар, ўша ерда ибодат
қилиб турувчилар, руку учун пок тутинг», деб буюрдик. 126.
Эсланг: Иброҳим: «Эй Парвардигор, бу шаҳарни тинч шаҳар
қилгин ва унинг
аҳлларидан Аллоҳга ва охират кунига
ишонувчиларини турли мевалар билан
ризқлантиргин», деганида, Аллоҳ таоло:
«Кофирларини ҳам бир оз фойдалантириб,
сўнгра дўзах азобига дучор қиламанки, бу энг ёмон
оқибатдир», деди. 127. Эсланг: Иброҳим Исмоил билан
биргаликда Байтуллоҳнинг пойдеворини
кўтариб (дедилар); «Парвардигоро, биздан
(ушбу қилган амалимизни) ўзинг қабул айла.
Шубҳасиз, сен эшитгувчи, билгувчисан! 128. Парвардигоро,
бизни ўзингга бўйинсунгувчилардан қилгин ва
зурриётимиздан ҳам ўзингга итоат қиладиган
кишилар чиқаргин. Ва бизга (қиладиган)
иборатларимизни ўргатгин ва тавба-
тазарруларимизни қабул эт! Шубҳасиз, сен
тавбаларни қабул қилгувчи, раҳмлисан. 129. Парвардигоро,
уларнинг орасига ўзларидан бўлган, уларга оятларингни
тиловат
қилиб берадиган, китоб ва ҳикматни (Қуръон
ва Ҳадисни) ўргатадиган ва уларни
поклайдиган бир пайғамбарни юбор!
Шубҳасиз, сен қудрат ва ҳикмат соҳибисан».
130. Иброҳимнинг динидан фақат енгилтакларгина юз
ўгирадилар. Ҳақиқатан
дунёда уни танлаб олдик ва у охиратда
шубҳасиз солиҳ (яқинларимиздан)дир. 131. Эсланг:
Парвардигори «Бўйинсун!» — деганида: «Бутун оламлар
эгасига
бўйинсундим» деди. 132. Иброҳим, у билан бирга Яъқуб ҳам
болаларига шу динни васият қилиб дедилар:
«Ўғилларим, албатта Аллоҳ сиз учун шу динни
танлади. Бас, мусулмон бўлган ҳолингиздагина
дунёдан ўтинг!» 133. (Эй яҳудийлар) ёки Яъқубга ўлим келгач,
у ўғилларига: «Мендан кейин нимага
ибодат қиласизлар?» деганида: «Сенинг
тангринг ва оталаринг Иброҳим, Исмоил ва
Исҳоқларнинг тангриси бўлмиш ягона Аллоҳга
ибодат қиламиз ва бизлар фақат Унинг
ўзигагина бўйинсунувчилармиз», деб жавоб қилганларига
гувоҳ бўлганмисизлар? 134. Улар ўтиб кетган кишилардир.
Уларнинг қилган амаллари ўзлари учун,
сизларнинг қилган амалларингиз ўзларингиз
учундир. Ва сизлар улар қилган амаллар учун
масъул бўлмайсиз. 135. Яҳудий ёки насроний бўлинг, ҳидоят
топасиз, дедилар. (Яъни,...Ещё130. Иброҳимнинг динидан фақат енгилтакларгина юз
ўгирадилар. Ҳақиқатан
дунёда уни танлаб олдик ва у охиратда
шубҳасиз солиҳ (яқинларимиздан)дир. 131. Эсланг:
Парвардигори «Бўйинсун!» — деганида: «Бутун оламлар
эгасига
бўйинсундим» деди. 132. Иброҳим, у билан бирга Яъқуб ҳам
болаларига шу динни васият қилиб дедилар:
«Ўғилларим, албатта Аллоҳ сиз учун шу динни
танлади. Бас, мусулмон бўлган ҳолингиздагина
дунёдан ўтинг!» 133. (Эй яҳудийлар) ёки Яъқубга ўлим келгач,
у ўғилларига: «Мендан кейин нимага
ибодат қиласизлар?» деганида: «Сенинг
тангринг ва оталаринг Иброҳим, Исмоил ва
Исҳоқларнинг тангриси бўлмиш ягона Аллоҳга
ибодат қиламиз ва бизлар фақат Унинг
ўзигагина бўйинсунувчилармиз», деб жавоб қилганларига
гувоҳ бўлганмисизлар? 134. Улар ўтиб кетган кишилардир.
Уларнинг қилган амаллари ўзлари учун,
сизларнинг қилган амалларингиз ўзларингиз
учундир. Ва сизлар улар қилган амаллар учун
масъул бўлмайсиз. 135. Яҳудий ёки насроний бўлинг, ҳидоят
топасиз, дедилар. (Яъни, яҳудийлар яҳудий
бўлинг, деди, насронийлар насроний бўлинг,
деди). (Айтинг: Эй Муҳаммад), балки биз ҳақ
йўлдан тойилмаган, мушриклардан бўлмаган
Иброҳим динига эргашамиз. 136. Айтингиз (эй мўминлар),
Аллоҳга ва бизга нозил қилинган китобга ва Иброҳим,
Исмоил, Исҳоқ, Яъқубга ва ўша уруғ-авлодга
нозил қилинган нарсаларга, Мусо ва Ийсога
берилган нарсаларга ва барча пайғамбарларга
Парвардигор тарафидан берилган нарсаларга
ишондик. Биз улардан бирортасини ажратиб қўймаймиз ва биз
у зотга (Аллоҳ таолога)
бўйинсунувчилармиз. 137. Энди агар улар (яъни, ахли
китоблар) сизлар иймон келтирган нарсаларга иймон
келтирсалар, ҳақ йўлин топибдилар. Агар юз
ўгирсалар, у ҳолда, шубҳасиз, сизларга
нисбатан гина ва адоватлари бордир. Уларнинг
ёмонлигидан сизга (эй Муҳаммад), Аллоҳнинг
ўзи етарлидир. У эшитгувчи, билгувчидир. 138. Аллоҳнинг
ранги-ла (рангинмиз). И з о ҳ . Бу оятдаги Аллоҳнинг рангидан
мурод Аллоҳнинг динидир. Зеро, худди
кийимнинг устида ранги кўрингани каби
мўмин-мусулмонларда ҳам дин аломатлари
кўриниб туради. Аллоҳдан ҳам гўзалроқ ранг бергувчи борми?
Бизлар унгагина ибодат
қилгувчилармиз.
139. Айтинг (эй Муҳаммад), бизнинг ҳам, сизнинг ҳам
Парвардигорингиз бўлган Аллоҳ
хусусида биз билан жанжаллашасизми?
Ҳолбуки, бизнинг қилган амалимиз ўзимиз
учун, сизнинг қилган амалингиз ўзингиз учун-
ку? Биз фақат унгагина ихлос қўювчилармиз. 140. Ёки
“Иброҳим, Исмоил, Исҳоқ, Яъқуб ва ўша уруғ-авлод яҳудий ё
насроний бўлган”,
дейсизми? Айтинг (эй Муҳаммад): “Уларнинг
динларини сизлар яхшироқ биласизми ёки
Аллоҳми? Ўзи биладиган гувоҳликни Аллоҳдан
яширган кимсадан ҳам золимроқ одам борми?
Аллоҳ қилаётган ишларингдан ғофил эмас”. И з о ҳ. Таврот ва
Инжилда юқорида мазкур бўлган Пайғамбарларнинг яҳудий
ҳам,
насроний ҳам бўлмаганликлари очиқ-равшан
айтилган экан. Яҳудийлар ҳам, насронийлар
ҳам мана шу ҳақиқатни билиб туриб
яширганлари учун юқоридаги оят нозил бўлди. 141. Улар ўтиб
кетган кишилардир. Уларнинг қилган амаллари ўзлари учун,
сизларнинг қилган амалингиз ўзингиз учундир
ва сизлар улар қилган амаллар учун масъул
бўлмайсиз. 142. Одамлардан ақлсизлари: «Ула...Ещё139. Айтинг (эй Муҳаммад), бизнинг ҳам, сизнинг ҳам
Парвардигорингиз бўлган Аллоҳ
хусусида биз билан жанжаллашасизми?
Ҳолбуки, бизнинг қилган амалимиз ўзимиз
учун, сизнинг қилган амалингиз ўзингиз учун-
ку? Биз фақат унгагина ихлос қўювчилармиз. 140. Ёки
“Иброҳим, Исмоил, Исҳоқ, Яъқуб ва ўша уруғ-авлод яҳудий ё
насроний бўлган”,
дейсизми? Айтинг (эй Муҳаммад): “Уларнинг
динларини сизлар яхшироқ биласизми ёки
Аллоҳми? Ўзи биладиган гувоҳликни Аллоҳдан
яширган кимсадан ҳам золимроқ одам борми?
Аллоҳ қилаётган ишларингдан ғофил эмас”. И з о ҳ. Таврот ва
Инжилда юқорида мазкур бўлган Пайғамбарларнинг яҳудий
ҳам,
насроний ҳам бўлмаганликлари очиқ-равшан
айтилган экан. Яҳудийлар ҳам, насронийлар
ҳам мана шу ҳақиқатни билиб туриб
яширганлари учун юқоридаги оят нозил бўлди. 141. Улар ўтиб
кетган кишилардир. Уларнинг қилган амаллари ўзлари учун,
сизларнинг қилган амалингиз ўзингиз учундир
ва сизлар улар қилган амаллар учун масъул
бўлмайсиз. 142. Одамлардан ақлсизлари: «Улар
(мусулмонлар)ни илгари қараган
қиблаларидан қандай нарса юз ўгиртирди?» —
дейдилар. Айтинг: «Машриқ ҳам, Мағриб ҳам Аллоҳникидир. У
Ўзи хоҳлаган кишиларни ҳақ
йўлга ҳидоят қилади». И з о ҳ . Мусулмонлар Мадинага келган
дастлабки даврларда Қуддусга қараб намоз
ўқир эдилар. Қуддус яҳудийларнинг қибласи
бўлгани учун мусулмонлар ҳам ўша тарафга
қараб ибодат қилаётганларидан улар жуда
ғурурланиб юрардилар. Қачонки
мусулмонларга Макка тарафга юзланиб сажда қилиш
буюрилганда яҳудийлар юқоридаги
сўзларни айтдилар. 143. Шунингдек (яъни ҳақ йўлга ҳидоят
қилганимиз каби), сизларни бошқа одамлар
устида гувоҳ бўлишингиз ва пайғамбар
сизларнинг устингизда гувоҳ бўлиши учун ўрта
(адолатли) бир миллат қилдик. И з о ҳ . Ривоятларга
қараганда, Тангри таоло қиёмат кунида ҳар бир пайғамбарни
ўз
умматлари билан рўбарў қилиб, улардан: «Бу
пайғамбарим сизларга менинг амру
фармонларимни тўла етказдими?» — деб
сўраганида, улар: «Йўқ», деб жавоб қилишар,
пайғамбар эса: «Етказганман», дер экан. Ундан гувоҳ
сўралганида: «Муқаммад алайҳис-салом
ва у зотнинг умматлари гувоҳларимдир»,—
дейди. Шунда Муҳаммад пайғамбарни
умматлари билан ҳозир қилиниб; «Мана бу
пайғамбар ўз вазифасини тўла адо этганми?» -
деб сўралганида, улар: «Ҳа, ўтган барча пайғамбарлар ўз
элчилик бурчларини тўла адо
этганлар. Бизга бу ҳақда пайғамбаримиз
Муҳаммад алайҳис-салом хабар келтирганлар»,
— дейишади. Шунинг учун мазкур оятда
мусулмонларга қарата: «Одамлар устида гувоҳ
бўласиз»,— дейилди. Сиз илгари қараган қиблани Биз
фақатгина ким пайғамбарга эргашиб, ким орқасига
қайтиб кетишини билиш учун қилганмиз,
холос. Шубҳасиз, бу оғир иш. Магар Аллоҳ
ҳидоят қилган зотларгагина (оғир эмасдир).
Аллоҳ иймонларингизни (яъни, иймон билан
ўқиган намозларингизни) зое қилгувчи эмас. Албатта, Аллоҳ
одамларга меҳрибон ва
раҳмлидир.
И з о ҳ . Араблар учун Каъба Иброҳим пайғамбар
замонларидан буён муқаддас
саналар эди. Муҳаммад алайҳис-салом
Мадинага ҳижрат қилишидан илгари
мусулмонлар мана шу Каъбага юзланиб ибодат
қилардилар. Мадинага кўчганидан кейин эса
уларнинг иймонларини синаш учун бошқа тарафга — Қуддусга
қараб намоз ўқиш
буюрилди. Ҳижратнинг ўн еттинчи ойида
қайтадан Маккага юзланишга амр қилиниб
қуйидаги оят нозил бўлди. 144. Гоҳо юзингиз самода
кезганини кўрамиз. Бас, албатта Биз сизни ўзингиз рози
бўлган қиблага бурамиз. Юзингизни Масжид-
ал-ҳаром (Макка) томонга буринг! (Эй
мўминлар, сизлар ҳам) қаерда бўлсангизлар,
юзларингизни унинг тарафига бурингиз! Китоб
берилган зотлар албатта бунинг Парвардигорлари томонидан
(келган ҳақ ҳукм)
эканини биладилар. Аллоҳ улар қилаётган
амаллардан ғофил эмасдир. 145. Қасамки, агар Сиз китоб
берилган кимсаларга бор мўъжизаларни келтирсангиз
ҳам улар қиблангизга боқмайдилар. Сиз ҳам
уларнинг қибласига боқувчи эмассиз. Улар
(яҳудий ва насронийлар)...ЕщёИ з о ҳ . Араблар учун Каъба Иброҳим пайғамбар
замонларидан буён муқаддас
саналар эди. Муҳаммад алайҳис-салом
Мадинага ҳижрат қилишидан илгари
мусулмонлар мана шу Каъбага юзланиб ибодат
қилардилар. Мадинага кўчганидан кейин эса
уларнинг иймонларини синаш учун бошқа тарафга — Қуддусга
қараб намоз ўқиш
буюрилди. Ҳижратнинг ўн еттинчи ойида
қайтадан Маккага юзланишга амр қилиниб
қуйидаги оят нозил бўлди. 144. Гоҳо юзингиз самода
кезганини кўрамиз. Бас, албатта Биз сизни ўзингиз рози
бўлган қиблага бурамиз. Юзингизни Масжид-
ал-ҳаром (Макка) томонга буринг! (Эй
мўминлар, сизлар ҳам) қаерда бўлсангизлар,
юзларингизни унинг тарафига бурингиз! Китоб
берилган зотлар албатта бунинг Парвардигорлари томонидан
(келган ҳақ ҳукм)
эканини биладилар. Аллоҳ улар қилаётган
амаллардан ғофил эмасдир. 145. Қасамки, агар Сиз китоб
берилган кимсаларга бор мўъжизаларни келтирсангиз
ҳам улар қиблангизга боқмайдилар. Сиз ҳам
уларнинг қибласига боқувчи эмассиз. Улар
(яҳудий ва насронийлар)нинг бировлари
бировларининг қибласига боқувчи эмас. Агар
фаразан Сизга келган билим (ваҳий)дан кейин ҳам уларнинг
ҳавойи нафсларига эргашсангиз,
у ҳолда шубҳасиз золимлардан бўлиб қоласиз. 146. Биз китоб
ато этган кимсалар (яҳудий ва насронийлар) Уни (Муҳаммад
пайғамбарни)
ўз фарзандларини таниган каби танийдилар.
(Яъни ўзларининг илоҳий китобларида у ҳақда
ўқиганлар.) Ва албатта улардан бир гуруҳи
билганлари ҳолда ҳақиқатни беркитадилар. 147. Бу ҳақиқат
(яъни қибланинг ўзгариши) Парвардигорингиз томонидандир.
Бас, шубҳа
қилгувчилардан бўлманг! 148. Ҳар кимнинг ўз юзланадиган
тарафи бор. Бас, яхши ишларга шошилингиз! Қаерда
бўлманг, Аллоҳ сизларни (ҳисоб-китоб) учун
келтиради. Албатта Аллоҳ ҳар нарсага
қодирдир. 149. Қайси тарафдан чиқсангиз, юзингизни Масжид-
ал-ҳаром томонга буринг! У шубҳасиз
Парвардигорингиз (буюрган) ҳақ (қибла)дир. Ва
Аллоҳ қилаётган амалларингиздан ғофил
эмасдир. 150. Қайси тарафдан чиқсангиз, юзингизни Масжид-
ал-ҳаром томонга буринг! Ва қаерда
бўлсангизлар (эй мўминлар), юзларингизни
ўша томонга буринг! Токи (айрим) одамлар
учун сизларнинг устингизда ҳужжат бўлиб
қолмасин. Лекин уларнинг ичида зулм
қилгувчилар ҳам борки, сизлар улардан қўрқмангиз. Мендан
қўрқингиз! Ва токи
сизларга неъматимни комил қилиб беришим
ва тўғри йўлга ҳидоят топишингиз учун шундай
қилингиз.
И з о ҳ . Яҳудийлар: «Нега Муҳаммад дини бошқа бўла туриб
бизнинг қиблага — Қуддусга
қараб ибодат қилади?», мушрик араблар эса:
«Муҳаммад Иброҳимнинг динидаман, деб даъво
қилади-ю, ўзи яҳудийларнинг қибласига қараб
намоз ўқийди», демасинлар учун
мусулмонларга қаерда бўлсалар ҳам фақат Масжид-ал-ҳаром
томонга юзланиб намоз
ўқиш буюрилди. 151. Шунингдек, сизларга ўзларингиздан
бўлган, сизларга Бизнинг оятларимизни
тиловат қиладиган, сизларни поклайдиган,
сизларга Китоб ва Ҳикматни (Қуръон ва
Ҳадисни) ўргатадиган ва билмаган
нарсаларингизни билдирган бир пайғамбар
юбордик. 152. Бас, Мени эслангиз, Мен ҳам сизларни
эслайман ва Менга шукр қилингиз ва Мени
инкор қилмангиз! 153. Эй мўминлар, сабр қилиш ва намоз
ўқиш билан (Мендан) мадад сўранглар! Албатта
Аллоҳ сабр қилгувчилар билан биргадир. 154. Ва Аллоҳ
йўлида ҳалок бўлган шаҳидлар ҳақида: «Булар ўликлар»,
демангиз!
Йўқ, улар тириклардир, лекин сизлар
ссзмайсизлар. 155-156. Ва албатта сизларни хавфу хатар,
очлик, мо...ЕщёИ з о ҳ . Яҳудийлар: «Нега Муҳаммад дини бошқа бўла туриб
бизнинг қиблага — Қуддусга
қараб ибодат қилади?», мушрик араблар эса:
«Муҳаммад Иброҳимнинг динидаман, деб даъво
қилади-ю, ўзи яҳудийларнинг қибласига қараб
намоз ўқийди», демасинлар учун
мусулмонларга қаерда бўлсалар ҳам фақат Масжид-ал-ҳаром
томонга юзланиб намоз
ўқиш буюрилди. 151. Шунингдек, сизларга ўзларингиздан
бўлган, сизларга Бизнинг оятларимизни
тиловат қиладиган, сизларни поклайдиган,
сизларга Китоб ва Ҳикматни (Қуръон ва
Ҳадисни) ўргатадиган ва билмаган
нарсаларингизни билдирган бир пайғамбар
юбордик. 152. Бас, Мени эслангиз, Мен ҳам сизларни
эслайман ва Менга шукр қилингиз ва Мени
инкор қилмангиз! 153. Эй мўминлар, сабр қилиш ва намоз
ўқиш билан (Мендан) мадад сўранглар! Албатта
Аллоҳ сабр қилгувчилар билан биргадир. 154. Ва Аллоҳ
йўлида ҳалок бўлган шаҳидлар ҳақида: «Булар ўликлар»,
демангиз!
Йўқ, улар тириклардир, лекин сизлар
ссзмайсизлар. 155-156. Ва албатта сизларни хавфу хатар,
очлик, молу жон ва мева-чеваларни
камайтириш каби нарсалар билан имтиҳон
қиламиз. Бирор мусибат келганда: «Албатта
биз Аллоҳнинг (бандаларимиз) ва албатта биз
у зотга қайтгувчилармиз», дейдиган собирларга
хушхабар беринг (эй Муҳаммад). 157. Ана ўшаларга
Парвардигорлари томонидан саловот (мағфират) ва раҳмат
бордур. Ана ўшалар ҳақ йўлни топгувчилардир. 158. Албатта
Сафо ва Марва Аллоҳ (буюрган) маросимлардандир. И з о ҳ.
Сафо ва Марва Каъба яқинидаги икки тоғ бўлиб, Ислом
келишидан илгари ҳам
араблар Каъбани тавоф қилганда уларнинг
оралиғида етти марта бориб келиш (саъй
қилиш) одатлари бор эди. Шунинг учун Ислом
келганидан кейин мусулмонлар ҳаж қилиш
пайтларида у тоғлар оралигида саъй қилишдан
тортинганларида шу оят нозил бўлди. Бас, ким ҳаж ёки умра
қилса, у икки тоғ орасида саъй қилишининг гуноҳи йўқдир. И з
о ҳ. Ҳаж қилиш — ҳар йили Зулҳижжа ойининг 10, 11, 12-
кунлари иҳром (махсус
кийим) билан Каъбани зиёрат қилиш, Арафот
тоғида туриб тавба-тазарру ва дуо илтижо
қилишдир. Умра қилиш — йилнинг хоҳлаган
кунида Каъбани зиёрат қилишдир. Имкони
бўлган киши ҳаётида бир марта ҳаж қилиши исломда фарз
бўлган амаллардан
ҳисобланади. Умра эса суннат амалларидандир. Ва ким ўз
ихтиёри-ла яхшиликни ният қилса, бас, албатта Аллоҳ шукр
қилгувчи
(тақдирловчи) ва билгувчидир. И з о ҳ. Яъни бир марта ҳаж ва
умра қилганидан кейин ана шу амалларни ихтиёрий
равишда қилса, Аллоҳ унинг бу яхши амаллари
учун муносиб мукофотлар ато қилади.
159. Биз нозил қилган ҳужжатлар ва ҳидоятдан иборат
(Муҳаммаднинг ҳақ
пайғамбар эканлиги ҳақидаги) нарсаларни
одамларга Китобда (Тавротда) равшан қилиб
берганимиздан кейин беркитган кимсаларни
шубҳасиз Аллоҳ лаънатлагай ва лаънатловчи
зотлар (фаришталар ва мўминлар) лаънатлагайлар. 160. Магар
қайсилари тавба қилиб, ўзларини ўнглаб, (одамларга
ҳақиқатни) очиқ
айтсалар, бас, уларнинг тавбаларини қабул
қиламан. Ва фақат Менгина тавбаларни қабул
қилгувчи, раҳмлидирман. 161-162. Куфр йўлига кириб, кофир
ҳолида ўлиб кетган кимсалар шубҳасиз Аллоҳнинг ва
жамики фаришта ва одамларнинг лаънатига
дучор бўлғайлар ва азоблари
енгиллатилмаган, раҳмат назаридан баҳраманд
бўлмаган ҳолларида абадий (жаҳаннамда)
қолгайлар. 163. Тангрингиз ягона тангридир. У меҳрибон ва
раҳмли тангридан ўзга ҳеч қандай
тангри йўкдир. 164. Албатта осмонлар ва ернинг яратилишида,
кеча ва кундузнинг алмашиб
туришида, денгизда одамларга керакли
нарсаларни олиб юрган кемаларнинг
(сузишида) ва Аллоҳ осм...Ещё159. Биз нозил қилган ҳужжатлар ва ҳидоятдан иборат
(Муҳаммаднинг ҳақ
пайғамбар эканлиги ҳақидаги) нарсаларни
одамларга Китобда (Тавротда) равшан қилиб
берганимиздан кейин беркитган кимсаларни
шубҳасиз Аллоҳ лаънатлагай ва лаънатловчи
зотлар (фаришталар ва мўминлар) лаънатлагайлар. 160. Магар
қайсилари тавба қилиб, ўзларини ўнглаб, (одамларга
ҳақиқатни) очиқ
айтсалар, бас, уларнинг тавбаларини қабул
қиламан. Ва фақат Менгина тавбаларни қабул
қилгувчи, раҳмлидирман. 161-162. Куфр йўлига кириб, кофир
ҳолида ўлиб кетган кимсалар шубҳасиз Аллоҳнинг ва
жамики фаришта ва одамларнинг лаънатига
дучор бўлғайлар ва азоблари
енгиллатилмаган, раҳмат назаридан баҳраманд
бўлмаган ҳолларида абадий (жаҳаннамда)
қолгайлар. 163. Тангрингиз ягона тангридир. У меҳрибон ва
раҳмли тангридан ўзга ҳеч қандай
тангри йўкдир. 164. Албатта осмонлар ва ернинг яратилишида,
кеча ва кундузнинг алмашиб
туришида, денгизда одамларга керакли
нарсаларни олиб юрган кемаларнинг
(сузишида) ва Аллоҳ осмондан туширган ва у
сабабли ўлик ерни тирилтириб, бор жонзотни
тарқатиб-ёйиб юборган сув деган неъматда ва шамолларнинг
йўналтирилишида, осмон ва ер
орасидаги итоатгўй булутда — (буларнинг
ҳаммасида) ақлли кишилар учун оят-
аломатлар бордир. 165. Одамлар орасида шундай кимсалар
борки, улар ўзгаларни Аллоҳга тенг билиб,
уларни Аллоҳни севгандек севадилар. Иймонли
кишиларнинг Аллоҳга бўлган муҳаббатлари
қаттиқроқдир. Бундай золимлар азобга рўбарў
бўладиган замонларида (қиёмат кунида) бутун
куч-қудрат Аллоҳники бўлишини ва Аллоҳнинг азоби қаттиқ
азоб эканини билсалар эди. 166. У кунда пешволар
эргашувчилардан тонадилар ва ҳаммалари азобни (кўзлари
билан) кўрадилар. (У кунда уларни боғлаб
турадиган) баҳонаю сабаблар узилади. 167. Эргашувчилар:
«Қанийди, яна бир карра (яшашнинг) иложи бўлса-ю, улар
биздан
тонганларидек, биз ҳам улардан тонсак»,
дейдилар. Шундай қилиб, Аллоҳ таоло
уларнинг қилган амалларини ўзларига ҳасрат-
надомат қилиб кўрсатади ва улар жаҳаннамдан
чиқувчи бўлмайдилар. 168. Эй одамлар, ердаги ҳалол-пок
нарсалардан енглар ва шайтоннинг изидан
эргашманглар! Шубҳасиз, у сизларнинг очиқ
душманингиздир. 169. У сизларни фақат ёмонлик ва
бузуқликка ва Аллоҳ шаънида билмаган
нарсаларингизни гапиришга буюради, холос.
Комментарии 44
оятдан иборат. У
Қуръондаги энг узун сурадир. Бу сурада эътиқод, ибодат,
муомала, ахлоқ, никоҳ, талоқ, идда ва бошқа шариат ҳукмлари
борасида сўз кетади. Бу суранинг аввалида
мўминлар, кофирлар, мунофиқлар ва
иймоннинг ҳақиқати, куфр ва нифоқнинг
моҳияти баён қилинади. Сўнгра башарият
отаси Одам алайҳиссалом қиссаси зикр қилиниб, у зот
яратилган вақтда бўлиб ўтган
ибратли воқеа-ҳодисалардан хабар берилади. «Бақара»
оятларининг қарийб учдан бир қисмини «аҳли
китоблар» (Таврот ва Инжилга
иймон келтирганлар), хусусан яҳудийлар
ҳақидаги маълумотлар ташкил қилади. Кейин
судхўрлик жинояти тўғрисида маълумот
берилиб, Аллоҳ ва пайғамбар бу жиноятга
қарши уруш эълон қилганликлари уқтирилади. Суранинг
хотимасида эса мўминларни Аллоҳ таолога тавба-тазарру
қилишга ва унинг
Ўзидангина мадад тилашга чақирилади. Бу сура нима учун
«Бақара» – «Сигир» сураси деб аталган? Қадимда Бани Исроил
қавмидан
бўлган бир киши ўлдирил...ЕщёБу сура Мадинада нозил қилинган бўлиб, икки юз саксон олти
оятдан иборат. У
Қуръондаги энг узун сурадир. Бу сурада эътиқод, ибодат,
муомала, ахлоқ, никоҳ, талоқ, идда ва бошқа шариат ҳукмлари
борасида сўз кетади. Бу суранинг аввалида
мўминлар, кофирлар, мунофиқлар ва
иймоннинг ҳақиқати, куфр ва нифоқнинг
моҳияти баён қилинади. Сўнгра башарият
отаси Одам алайҳиссалом қиссаси зикр қилиниб, у зот
яратилган вақтда бўлиб ўтган
ибратли воқеа-ҳодисалардан хабар берилади. «Бақара»
оятларининг қарийб учдан бир қисмини «аҳли
китоблар» (Таврот ва Инжилга
иймон келтирганлар), хусусан яҳудийлар
ҳақидаги маълумотлар ташкил қилади. Кейин
судхўрлик жинояти тўғрисида маълумот
берилиб, Аллоҳ ва пайғамбар бу жиноятга
қарши уруш эълон қилганликлари уқтирилади. Суранинг
хотимасида эса мўминларни Аллоҳ таолога тавба-тазарру
қилишга ва унинг
Ўзидангина мадад тилашга чақирилади. Бу сура нима учун
«Бақара» – «Сигир» сураси деб аталган? Қадимда Бани Исроил
қавмидан
бўлган бир киши ўлдирилади. Аммо унинг
қотилини топа олмайдилар. Шунда Аллоҳ
таоло Мусо алайҳиссаломга: «Қавмингга
айтгин, бир сигир сўйиб, унинг бир бўлаги
билан ўликни урсинлар», деб буюради. Аллоҳнинг буйруғини
бажо қилганларида,
ҳалиги ўликка жон кириб, қотили кимлигини
айтади. Меҳрибон ва раҳмли Аллоҳ номи билан (бошлайман).
1. Алиф, лом, мим. И з о ҳ. Қуръондаги бир неча сура мана
шундай ёлғиз-ёлғиз ҳарфлар билан
бошланади. Кўпчилик Ислом уламолари
наздида мазкур ҳарфлар «Хуруфи муқаттаот»,
яъни маънодан узилган ҳарфлар саналиб,
уларнинг маъноси ягона Аллоҳгагина маълум.
Уламоларнинг айтишларича, илоҳий мўъжиза бўлган бу Китоб
одамлар осон ўқиб-англаб
амал қилишлари учун улар яхши танийдиган
ҳарфлар билан осон тушуниладиган қилиб
юборилган. Лекин олимлар орасида «Алиф — Аллоҳ, Лом —
Жаброил (Аллоҳ билан пайғамбар
ўртасидаги воситачи фаришта), Мим –
Муҳаммад алайҳиссалом», деб бу ҳарфларга
маъно берувчилар ҳам бор. 2-3. (Ҳақ эканлигига) ҳеч қандай
шак-шубҳа бўлмаган ушбу Китоб ғойибга ишонадиган,
намозни тўкис адо этадиган ва биз ризқ қилиб
берган нарсалардан инфоқ-эҳсон қиладиган
тақволи кишилар учун раҳбар – йўлбошчидир. 4. Улар сизга
нозил қилинган ва сиздан илгари туширилган нарсаларга
(динларга)
иймон келтирадилар ва охират кунига аниқ
ишонадилар. 5. Парвардигорлари тарафидан ҳидоят топганлар
ана ўшалардир ва нажот
топгувчилар ҳам уларнинг ўзидир.
баён қилди. Энди
ўртадаги фарқ аниқ бўлиши учун кофирларни
сифатлашга ўтилади. 6. Куфр йўлини тутган кимсалар эса хоҳ
(Аллоҳ азобидан) қўрқитинг, хоҳ қўрқитманг,
уларга баробардир — иймон келтирмайдилар. 7. Аллоҳ
уларнинг дилларини ва қулоқларини муҳрлаб қўйган.
Кўзларини эса
парда қоплаб олган. Улар учун буюк азоб
бордир. И з о ҳ. Бундан бизга Ислом дини назарида мўмин
ким-у, кофир ким эканлиги маълум
бўлади. Яъни, ғойибга (Аллоҳ, фаришталар...
борлигига) ишонадиган, намозни тўла-тўкис
адо этадиган, Тангри берган неъматлардан
бошқаларга эҳсон — яхшилик қиладиган,
Қуръон ва ундан олдин келган бошқа илоҳий китобларга
иймон келтирадиган ва бу дунёдан
бошқа яна бир дунё — охират борлигига
ишонадиган тақволи (ҳаромдан парҳез
қилувчи) кишиларгина мўминлар экан. Кимда
мазкур сифатлар топилмас экан, у кофир
бўлади. Шу ўринда бизда ёйилган бир ақида — илгари мўмин-
мусулмонлар яшаб ўтган
ватанда истиқомат қиладига...ЕщёИ з о ҳ. Бу оятларда Аллоҳ таоло мўминларнииг сифатларини
баён қилди. Энди
ўртадаги фарқ аниқ бўлиши учун кофирларни
сифатлашга ўтилади. 6. Куфр йўлини тутган кимсалар эса хоҳ
(Аллоҳ азобидан) қўрқитинг, хоҳ қўрқитманг,
уларга баробардир — иймон келтирмайдилар. 7. Аллоҳ
уларнинг дилларини ва қулоқларини муҳрлаб қўйган.
Кўзларини эса
парда қоплаб олган. Улар учун буюк азоб
бордир. И з о ҳ. Бундан бизга Ислом дини назарида мўмин
ким-у, кофир ким эканлиги маълум
бўлади. Яъни, ғойибга (Аллоҳ, фаришталар...
борлигига) ишонадиган, намозни тўла-тўкис
адо этадиган, Тангри берган неъматлардан
бошқаларга эҳсон — яхшилик қиладиган,
Қуръон ва ундан олдин келган бошқа илоҳий китобларга
иймон келтирадиган ва бу дунёдан
бошқа яна бир дунё — охират борлигига
ишонадиган тақволи (ҳаромдан парҳез
қилувчи) кишиларгина мўминлар экан. Кимда
мазкур сифатлар топилмас экан, у кофир
бўлади. Шу ўринда бизда ёйилган бир ақида — илгари мўмин-
мусулмонлар яшаб ўтган
ватанда истиқомат қиладиганларнинг барча
авлодлари мўмин-мусулмон деган ақида
нотўғри эканлиги маълум бўлади. Демак, ҳар
бир кишининг мўмин ё кофирлиги унинг
иймон-эътиқоди ва амалда қиладиган ишига қараб
белгиланиши лозим экан. Энди
мунофиқлар қандай кимсалар эканини
қуйидаги оятлардан билиб оламиз. 8. Одамлар орасида
шундай кимсалар ҳам борки, ўзлари мўмин бўлмаганлари
ҳолда
«Аллоҳга ва охират кунига иймон келтирдик»,
дейдилар. 9. Улар Аллоҳни ва иймонли кишиларни алдамоқчи
бўладилар ва ўзлари сезмаганлари
ҳолда фақат ўзларинигина алдайдилар. 10. Уларнинг
дилларида мараз бор эди, бас Аллоҳ маразларини янада
зиёда қилди. Улар
учун қилган ёлғонлари сабаб аламли азоб
бордир. 11. Уларга: «Ер юзида бузғунчилик қилманглар»,
дейилса, «Биз ислоҳ
қилувчилармиз», дейдилар. 12. Огоҳ бўлингизким, улар
албатта бузғунчилардир, лекин ўзлари буни
сезмайдилар. 13. Уларга: «Мана бу кишилардек иймон
келтиринглар», дейилса, «Шу пасткашларга
ўхшаб мўмин бўламизми?» — дейдилар. Огоҳ
бўлингизким, уларнинг ўзлари тубан
кимсалардир, лекин буни билмайдилар. И з о ҳ . Исломни
қабул қилган зотларнинг кўпчилиги камбағал-фақир кишилар
ва ҳатто
Суҳайб, Билол каби қуллар эдилар.
Мунофиқлар ўзларича: «Мана шу зоти
пастларга ўхшаб мўмин бўламизми?» —
дейишар эди.
иймон келтирдик»,
дейдилар. Ўзларининг шайтонлари
(бошлиқлари) билан холи қолганда эса: «Биз
албатта сизлар билан биргамиз, фақат
(уларнинг устидан) кулмоқдамиз, холос»,
дейишади. 15. Аллоҳ уларнинг устидан кулади ва ўз
туғёнларида адашиб-улоқиб юришларини
давомли қилади. 16. Улар ҳақ йўлнинг ўрнига залолатни сотиб
олган кимсалар бўлиб, бу савдоларида
фойда қилмадилар ва тўғри йўлга
юрувчилардан бўлмадилар. 17. Улар мисоли бир ўт (машъала)
ёқувчига ўхшайдилар. Энди олов атрофини ёритганида
Аллоҳ ёруғликни кетказиб, уларни ҳеч нарсани
кўролмайдиган ҳолда зулматларда қолдиради. 18. (Улар) кар,
соқов, кўрдурлар, демак (йўлларидан) қайтмайдилар. 19. Ёки
улар чақмоқ, момогулдурак, қоронғуликлар билан осмондан
қуяётган ёмғир
остида яшиндан қўрққанларидан панжаларини
қулоқларига тиқиб олган ҳолларида ўлим —
ҳалокатдан қочмоқчи бўлиб турган кимсалар
кабидирлар. Аллоҳ эса кофирларни ўраб
олгувчидир. 20. Яшин кўзларини к...Ещё14. Иймон келтирган зотларга йўлиққанларида: «Биз ҳам
иймон келтирдик»,
дейдилар. Ўзларининг шайтонлари
(бошлиқлари) билан холи қолганда эса: «Биз
албатта сизлар билан биргамиз, фақат
(уларнинг устидан) кулмоқдамиз, холос»,
дейишади. 15. Аллоҳ уларнинг устидан кулади ва ўз
туғёнларида адашиб-улоқиб юришларини
давомли қилади. 16. Улар ҳақ йўлнинг ўрнига залолатни сотиб
олган кимсалар бўлиб, бу савдоларида
фойда қилмадилар ва тўғри йўлга
юрувчилардан бўлмадилар. 17. Улар мисоли бир ўт (машъала)
ёқувчига ўхшайдилар. Энди олов атрофини ёритганида
Аллоҳ ёруғликни кетказиб, уларни ҳеч нарсани
кўролмайдиган ҳолда зулматларда қолдиради. 18. (Улар) кар,
соқов, кўрдурлар, демак (йўлларидан) қайтмайдилар. 19. Ёки
улар чақмоқ, момогулдурак, қоронғуликлар билан осмондан
қуяётган ёмғир
остида яшиндан қўрққанларидан панжаларини
қулоқларига тиқиб олган ҳолларида ўлим —
ҳалокатдан қочмоқчи бўлиб турган кимсалар
кабидирлар. Аллоҳ эса кофирларни ўраб
олгувчидир. 20. Яшин кўзларини кўр қилгудек бўлади. У
(атрофини) ёритганида юриб оладилар,
ўчганида туриб қоладилар. Агар Аллоҳ хоҳласа
қулоқ ва кўзларини йўқ қилган бўлур эди.
Шубҳасиз, Аллоҳ ҳар нарсага қодирдир. 21. Эй инсонлар,
сизларни ва сизлардан илгари ўтганларни тақво эгалари
бўлишингиз
учун яратган Парвардигорингизга ибодат
қилингиз. 22. У зот сизлар учун Ерни қароргоҳ, осмонни том
қилиб қўйди ва осмондан сув
тушириб, унинг ёрдамида сизларга ризқ
бўлсин, деб мевалар чиқарди. Бас, билиб туриб
ўзгаларни Аллоҳга тенглаштирманг. 23. Агар биз бандамизга
туширган нарсадан (Қуръондан) шак-шубҳада бўлсангиз, у
ҳолда
шунга ўхшаган биргина сура келтиринг ва
Аллоҳдан ўзга гувоҳларингизни чақиринг –
агар ростгўй бўлсангиз.
ҳам — у ҳолда одамлар ва
тошлар ўтин бўладиган, кофирлар учун
тайёрлаб қўйилган дўзахдан қўрқинг. И з о ҳ. Куфр аҳли учун
тайёрлаб қўйилган дўзах зикр қилингандан кейин аҳли иймон
учун
мукофот қилиб бериладиган жаннат
таърифланади. Зотан Қуръоннинг услуби
шундай: ёмон билан яхши, дўзах билан
жаннат, роҳат билан азоб, хитоб билан итоб
(танбеҳ) аксари ҳолларда ёнма-ён зикр этилади. 25. Иймон
келтириб, яхши амаллар қилган зотларга хушхабар берингки,
улар учун
остларидан дарёлар оқиб турувчи боғлар бор.
Қачон ўша боғларнинг бирор мевасидан
баҳраманд бўлсалар, «Илгари татиб кўрган
нарсамиз-ку», дейишади. Зеро уларга сурати
бир-бирига ўхшаш мевалар берилади. Ва улар учун жаннатда
покиза жуфтлар бордир. У
зотлар жаннатда абадий қолажаклар. И з о ҳ. Бу оятда дунё
бахт-саодати билан охиратдаги жаннатнинг фарқи
ифодаланган:
эҳтимол, бу дунёда ҳам жаннатдек боғларда
турли ноз-неъматлардан баҳраманд бўлиб,
покиза умр й...Ещё24. Энди агар бундай қилолмасангиз — ҳаргиз қилолмайсиз
ҳам — у ҳолда одамлар ва
тошлар ўтин бўладиган, кофирлар учун
тайёрлаб қўйилган дўзахдан қўрқинг. И з о ҳ. Куфр аҳли учун
тайёрлаб қўйилган дўзах зикр қилингандан кейин аҳли иймон
учун
мукофот қилиб бериладиган жаннат
таърифланади. Зотан Қуръоннинг услуби
шундай: ёмон билан яхши, дўзах билан
жаннат, роҳат билан азоб, хитоб билан итоб
(танбеҳ) аксари ҳолларда ёнма-ён зикр этилади. 25. Иймон
келтириб, яхши амаллар қилган зотларга хушхабар берингки,
улар учун
остларидан дарёлар оқиб турувчи боғлар бор.
Қачон ўша боғларнинг бирор мевасидан
баҳраманд бўлсалар, «Илгари татиб кўрган
нарсамиз-ку», дейишади. Зеро уларга сурати
бир-бирига ўхшаш мевалар берилади. Ва улар учун жаннатда
покиза жуфтлар бордир. У
зотлар жаннатда абадий қолажаклар. И з о ҳ. Бу оятда дунё
бахт-саодати билан охиратдаги жаннатнинг фарқи
ифодаланган:
эҳтимол, бу дунёда ҳам жаннатдек боғларда
турли ноз-неъматлардан баҳраманд бўлиб,
покиза умр йўлдошлари билан бахтиёр умр
кечираётган кишилар кам эмасдир. Лекин бу
бахтли ҳаётнинг биргина нуқсони борки, у ҳам бўлса бир куни
тугаб қолишидир. Жаннатнинг
фазилатларидан бири унинг боқийлигидир.
Фақат бу боқий ҳаётга етиш учун фоний дунёда
иймон-эътиқод билан яхши амаллар қилиб
яшаш шартдир. 26-27. Аллоҳ чивин ёки ундан-да ҳақир
нарсалар ҳақида масал айтишдан ҳеч
тортинмайди. Иймонли кишилар унинг
(масалнинг) ҳақиқатан Парвардигорлари
тарафидан эканини биладилар. Кофирлар эса:
«Буни мисол қилиш билан Аллоҳ нима
демоқчи?» — дейдилар. Бу масал сабаб (Аллоҳ) кўпларни
адаштиради ва кўпларни ҳақ йўлга
ҳидоят қилади. Бу масал сабаб фақат
Аллоҳнинг аниқ кўрсатмаларини бузадиган, У
боғланишига буюрган нарсаларни узадиган ва
ер юзида бузғунчилик қилиб юрадиган фосиқ
кимсаларнигина адаштиради. Улар, шубҳасиз, зиён
кўргувчилардир. И з о ҳ. Қуръонда асалари, чивин, ўргимчак,
чумоли каби майда жониворларнинг ибратли
томонларини кўрсатиб берадиган масаллар
келганида, баъзи бировлар: «Бу китоб илоҳий
китоб бўлганида бундай майда-чуйда
ҳашаротлар ҳақида гапирилмаган бўларди»,
дейишди. Шунда Тангри таоло ўша ҳашаротларни яратишга
уялмагани,
бинобарин уларни мисол қилишдан ҳам ҳеч
қачон ор қилмаслигини баён этиб, мазкур
оятларни нозил қилди. «Аллоҳнинг аниқ кўрсатмалари» —
Муҳаммад пайғамбарнинг келиши ва унга
иймон келтириш лозимлиги Таврот, Инжил ва
бошқа самовий китобларда ҳам аниқ
кўрсатилган эди. «У боғланишига буюрган нарсалар» — ота-
онага оқ бўлмасдан уларнинг ризолигини
олиш, қариндош-уруғчилик ришталарини
маҳкам тутиш ва бошқа мўмин-мусулмонлар
билан меҳр-оқибатли бўлиш кабилардир. «Ер
юзида бузғунчилик қилиб юриш» - одамлар
орасида фитна-фасод қўзғаш, иймон-эътиқод йўлларига
тўсқинлик қилиш ва бошқа бузуқ
ишлар билан машғул бўлиш, деган маънони
англатади.
яна тирилтирганидан кейин
Ўзига қайтажагингиз — Аллоҳни қандай инкор
қиласиз-а? 29. У шундай зотки, сиз учун Ердаги барча нарсани
яратди. Сўнгра самога юзланди-да,
уларни етти осмон қилиб тиклади. У ҳамма
нарсани билгувчидир. 30. Эсланг, (эй Муҳаммад),
Парвардигорингиз фаришталарга: «Мен Ерда (Одамни) халифа
қилмоқчиман», деганида улар айтдилар: «У
ерда бузғунчилик қиладиган, қонлар тўкадиган
кимсани (халифа) қиласанми? Ҳолбуки, биз
ҳамду сано айтиш билан Сени улуғлаймиз ва
Сенинг номингни мудом пок тутамиз». (Аллоҳ) айтди: «Мен
сизлар билмаган нарсаларни
биламан». 31. Ва У зот Одамга барча нарсаларнинг исмларини
ўргатди. Сўнгра уларни
фаришталарга рўбарў қилиб деди: «Агар
халифаликка биз ҳақдормиз, деган сўзларингиз
рост бўлса, мана бу нарсаларнинг исмларини
Менга билдиринг!» 32. Улар айтдилар: «Эй пок Парвардигор,
биз фақат Сен билдирган нарсаларнигина биламиз.
Албатта, Сен ўзинг илму ҳикмат соҳибисан»....Ещё28. Ўлик танангизга жон берган, кейин ўлим берадиган, сўнгра
яна тирилтирганидан кейин
Ўзига қайтажагингиз — Аллоҳни қандай инкор
қиласиз-а? 29. У шундай зотки, сиз учун Ердаги барча нарсани
яратди. Сўнгра самога юзланди-да,
уларни етти осмон қилиб тиклади. У ҳамма
нарсани билгувчидир. 30. Эсланг, (эй Муҳаммад),
Парвардигорингиз фаришталарга: «Мен Ерда (Одамни) халифа
қилмоқчиман», деганида улар айтдилар: «У
ерда бузғунчилик қиладиган, қонлар тўкадиган
кимсани (халифа) қиласанми? Ҳолбуки, биз
ҳамду сано айтиш билан Сени улуғлаймиз ва
Сенинг номингни мудом пок тутамиз». (Аллоҳ) айтди: «Мен
сизлар билмаган нарсаларни
биламан». 31. Ва У зот Одамга барча нарсаларнинг исмларини
ўргатди. Сўнгра уларни
фаришталарга рўбарў қилиб деди: «Агар
халифаликка биз ҳақдормиз, деган сўзларингиз
рост бўлса, мана бу нарсаларнинг исмларини
Менга билдиринг!» 32. Улар айтдилар: «Эй пок Парвардигор,
биз фақат Сен билдирган нарсаларнигина биламиз.
Албатта, Сен ўзинг илму ҳикмат соҳибисан». 33. (Аллоҳ); «Эй
Одам, буларга у нарсаларнинг исмларини билдир», деди.
(Одам) уларга барча нарсаларнинг исмларини
билдирганидан кейин (Аллоҳ) айтди:
«Сизларга, Мен Еру-осмонларнинг сирларини
ва сизлар ошкор қилган ва яширган
нарсаларни биламан, демаганмидим?» 34. Эсланг, (эй
Муҳаммад), Биз фаришталарга Одамга таъзим қилинг
дейишимиз билан саждага эгилдилар. Фақат
Иблис кибр ва ор қилиб — кофирлардан
бўлди. 35. Ва айтдик: «Эй Одам, сиз жуфтингиз билан
жаннатни маскан тутинг ва ундан
хоҳлаган жойларингизда бемалол таомланинг.
Фақат мана бу дарахтга яқинлашмангки, у
ҳолда золимлардан бўлиб қоласиз». 36. Бас, уларни шайтон
йўлдан оздириб, масканларидан чиқарди ва айтдик:
«Тушингиз
(жаннатдан ерга)! (Сизлар) бир-бирингизга
душмансиз. Энди маълум вақтгача
(ажалларингиз етгунча) Ерда маскан тутиб
яшайсиз». 37. Кейин, Одам Парвардигор тарафидан бир неча
сўзлар (фармонлар) қабул қилиб
олганидан сўнг Аллоҳ унинг тавбасини қабул
қилди. Албатта У тавбаларни қабул қилгувчи
меҳрибон зотдир. 38. «У жойдан (жаннатдан) ҳаммангиз
тушинг», дедик. «Бас, сизларга Мен тарафдан
ҳидоят келганида, шу ҳақ йўлга эргашган
кишиларга хавфу хатар йўқ ва улар ғамгин
бўлмайдилар».
дўзах эгалари бўлиб, унда абадий
қолажаклар. И з о ҳ . Юқоридаги оятлардан бизга Одамзод
Тангрининг Ердаги сир-асрорини
биладиган халифаси экани ва ҳатто бегуноҳ
фаришталар ҳам унга таъзим қилишлари
маълум бўлгани каби Шайтоннинг сўзига
кириш уни жаннатдан маҳрум қилгани, энди
Ерда тинч, осойишта яшаш учун шайтони лаъиннинг
васвасаларига учмаслик зарурлиги
уқтирилади. Энди, Одамзоднинг коинотдаги энг азиз ва
мукаррам зот экани баён қилинганидан кейин
сўз бани Исроил (Исроил — Яъқуб
пайғамбарнинг номларидан бири, бани Исроил
— Исроил болалари дейилганда яҳудийлар
тушунилади) ҳақида кетади. Уларнинг ким
эканликлари, қилмишлари ва топажак оқибатлари ҳақидаги
батафсил ҳикояда
(40-141- оятлар) ақл эгалари учун ибратлар
бордир. 40. Эй бани Исроил, сизларга инъом қилган
неъматимни эсланг ва Менга берган ваъда —
аҳдга вафо қилинг. Шунда Мен ҳам аҳдга вафо
қиламан. Ва мендангина қўрқинглар. 41. Сизлардаги нарсани
(Тав...Ещё39. Оятларимизни инкор қилиб, ёлғон деган кимсалар эса
дўзах эгалари бўлиб, унда абадий
қолажаклар. И з о ҳ . Юқоридаги оятлардан бизга Одамзод
Тангрининг Ердаги сир-асрорини
биладиган халифаси экани ва ҳатто бегуноҳ
фаришталар ҳам унга таъзим қилишлари
маълум бўлгани каби Шайтоннинг сўзига
кириш уни жаннатдан маҳрум қилгани, энди
Ерда тинч, осойишта яшаш учун шайтони лаъиннинг
васвасаларига учмаслик зарурлиги
уқтирилади. Энди, Одамзоднинг коинотдаги энг азиз ва
мукаррам зот экани баён қилинганидан кейин
сўз бани Исроил (Исроил — Яъқуб
пайғамбарнинг номларидан бири, бани Исроил
— Исроил болалари дейилганда яҳудийлар
тушунилади) ҳақида кетади. Уларнинг ким
эканликлари, қилмишлари ва топажак оқибатлари ҳақидаги
батафсил ҳикояда
(40-141- оятлар) ақл эгалари учун ибратлар
бордир. 40. Эй бани Исроил, сизларга инъом қилган
неъматимни эсланг ва Менга берган ваъда —
аҳдга вафо қилинг. Шунда Мен ҳам аҳдга вафо
қиламан. Ва мендангина қўрқинглар. 41. Сизлардаги нарсани
(Тавротни) тасдиқ этган ҳолда нозил қилган нарсам
(Қуръонга)
иймон келтирингиз. Уни биринчи инкор
қилувчилардан бўлмангиз. Ва оятларимни
қиймати оз нарсаларга алмаштирманглар ва
Мендангина эҳтиёт бўлинглар. 42. Ҳақни ботилга
аралаштирманглар ва билган ҳолингизда ҳақни
беркитманглар. 43. Намозни тўкис адо қилинг, закотни беринг
ва руку қилгувчилар билан бирга руку
қилинг. 44. Одамларни яхшиликка чорлаб, ўзларингизни
унутасизларми? Ҳолбуки,
ўзларингиз китоб (Таврот) тиловат қиласизлар.
Ақлингизни юргизмайсизларми? 45-46. Сабр ва салот (намоз
ўқиш) билан мадад сўранглар. Албатта у (намоз ўқиш) оғир
ишдир. Магар ўзларининг Парвардигорларига
рўбарў бўлишларини ва шубҳасиз, унга
қайтажакларини биладиган шикастанафс
зотларга (оғир эмасдир). 47. Эй бани Исроил, сизларга инъом
қилган неъматимни ва сизларни бутун оламдан афзал
қилган пайтимни эсланглар! 48. Биров биров томонидан ҳеч
нарса ўтай олмайдиган, ҳеч кимдан оқлов қабул
қилинмайдиган ва (гуноҳлари учун) эваз ҳам
олинмайдиган – ёрдам берилмайдиган Кундан
қўрқинглар!
сўйиб, хотинларингизни тирик
қолдираётган Фиръавн одамларидан
қутқарганимизни эсланглар. Ана ўша ишларда
Парвардигорингиз томонидан буюк синов
бордир. 50. Денгизни ўртасидан бўлиб сизларни қутқариб, кўз
ўнгингизда Фиръавн одамларини
ғарқ қилганимизни эсланглар. 51. Мусо билан қирқ кечага
ваъдалашганимиз, у (бизнинг ҳузуримизга)
кетганидан кейин сизлар ўзингизга зулм қилган
ҳолингизда бузоққа ибодат қилганингизни
эсланглар. 52. Сўнгра, ўша ишлардан кейин ҳам шукр
қилишингиз учун сизларни афв этгандик. 53. Сизлар ҳақ
йўлни топишингиз учун Мусога китоб ва Фурқонни (яъни
Тавротни)
берганимизни эсланглар. 54. Мусонинг ўз қавмига айтган
гапларини эсланг: «Қавмим, сизлар бузоққа ибодат қилиш
билан ўзингизга зулм қилдингиз. Энди
ўзингизни (бир-бирингизни) ўлдириш билан
сизни бор қилгувчи зотга тавба қиласиз. Бор
қилгувчи зот наздида мана шу (қатл) сизлар
учун хайрлироқдир». Бас, Аллоҳ таоло тавбангизни қабул
қилди, ...Ещё49. Сизларни оғир азоблар билан қийнаган, ўғилларингизни
сўйиб, хотинларингизни тирик
қолдираётган Фиръавн одамларидан
қутқарганимизни эсланглар. Ана ўша ишларда
Парвардигорингиз томонидан буюк синов
бордир. 50. Денгизни ўртасидан бўлиб сизларни қутқариб, кўз
ўнгингизда Фиръавн одамларини
ғарқ қилганимизни эсланглар. 51. Мусо билан қирқ кечага
ваъдалашганимиз, у (бизнинг ҳузуримизга)
кетганидан кейин сизлар ўзингизга зулм қилган
ҳолингизда бузоққа ибодат қилганингизни
эсланглар. 52. Сўнгра, ўша ишлардан кейин ҳам шукр
қилишингиз учун сизларни афв этгандик. 53. Сизлар ҳақ
йўлни топишингиз учун Мусога китоб ва Фурқонни (яъни
Тавротни)
берганимизни эсланглар. 54. Мусонинг ўз қавмига айтган
гапларини эсланг: «Қавмим, сизлар бузоққа ибодат қилиш
билан ўзингизга зулм қилдингиз. Энди
ўзингизни (бир-бирингизни) ўлдириш билан
сизни бор қилгувчи зотга тавба қиласиз. Бор
қилгувчи зот наздида мана шу (қатл) сизлар
учун хайрлироқдир». Бас, Аллоҳ таоло тавбангизни қабул
қилди, албатта У
кечиримли, меҳрибондир. 55. Эй бани Исроил, эсланг: «Эй
Мусо, Аллоҳни очиқ-равшан кўрмагунимизча ҳаргиз
сенга ишонмаймиз», дейишингиз билан қараб
турган ҳолингизда сизларни чақмоқ урди. 56. Сўнгра шукр
қилишингиз учун ўлганингиздан кейин тирилтирдик. 57. Ва
булутни устингизга соябон қилдик ва осмондан ширинлик ва
беданалар ёғдириб,
«Сизларга ризқ қилиб берган пок нарсалардан
енглар», (дедик). (Бани Исроил) Бизга зулм
қилмадилар, балки ўзларига зулм қилгувчи
бўлдилар. 58. «Ушбу қишлоққа (Қуддусга) киринглар- да, ундан
хоҳлаган жойларингизда еб-
ичинглар. Дарвозадан сажда қилган
ҳолингизда киринглар ва «афв эт» денглар, биз
хатоларингизни мағфират қиламиз ва яхшилик
эгаларига зиёда неъматлар ато қиламиз»,
деганимизнн эсланглар. 59. Шунда золим кимсалар уларга
айтилган сўздан бошқа сўзни алмаштириб айтдилар.
Бас, қилган исёнлари оқибатида бу золимлар
устига Биз осмондан бало ёғдирдик. 60. Эсланг (эй бани
Исроил), Мусо ўз қавми учун сув тилаганида: «Асоингни тошга
ургин»,
дедик. Бас, ундан ўн икки чашма отилиб чиқди
— ҳар бир қабилага (улар ўн икки уруғ эдилар)
ўз суви маълум бўлди. «Аллоҳ берган ризқдан
еб-ичинглар, Ер юзида бузғунчилик
жиноятларини қилманглар».
олмаяпмиз. Парвардигорингга дуо
қил, бизга ерда униб-ўсадиган сабзавотлардан,
бодринг, саримсоқ, мош, пиёзга ўхшаган
ўсимликлардан чиқариб берсин»,
деганингизда, у: «Яхши нарсани паст нарсага
алмаштиришни истайсизларми? Қайси шаҳарга тушсангизлар
сўраган нарсаларингиз
турибди-ку?» — деди. (Ношукрликлари сабаб)
уларга хорлик ва мискинлик ёзиб қўйилди ва
Аллоҳнинг ғазабига дучор бўлдилар. Бунга
сабаб уларнинг Аллоҳ оятларини инкор
қилганлари ва Пайғамбарларни ноҳақ қатл қилганларидир.
Бунга сабаб итоат қилмай
тажовузкор бўлганларидир. 62. Албатта, иймон келтирган
зотлар, яҳудий бўлганлар, насронийлар ва собиийлар
(фаришталарга сиғинувчилар) — (улардан)
қайсилари (аввал қайси динда бўлганларидан
қатъи назар, иймонга келиб, ёлғиз) Аллоҳга,
охират кунига ишонса ва яхши амаллар қилса,
ўшаларга Парвардигорлари ҳузурида ажр бордир ва улар учун
хавфу хатар, ғам-андуҳ
йўқдир. 63. Эсланг (эй бани Исроил), биз аҳду паймонин...Ещё61. Эсланг: «Эй Мусо, бир хил таомга ҳеч қаноат қила
олмаяпмиз. Парвардигорингга дуо
қил, бизга ерда униб-ўсадиган сабзавотлардан,
бодринг, саримсоқ, мош, пиёзга ўхшаган
ўсимликлардан чиқариб берсин»,
деганингизда, у: «Яхши нарсани паст нарсага
алмаштиришни истайсизларми? Қайси шаҳарга тушсангизлар
сўраган нарсаларингиз
турибди-ку?» — деди. (Ношукрликлари сабаб)
уларга хорлик ва мискинлик ёзиб қўйилди ва
Аллоҳнинг ғазабига дучор бўлдилар. Бунга
сабаб уларнинг Аллоҳ оятларини инкор
қилганлари ва Пайғамбарларни ноҳақ қатл қилганларидир.
Бунга сабаб итоат қилмай
тажовузкор бўлганларидир. 62. Албатта, иймон келтирган
зотлар, яҳудий бўлганлар, насронийлар ва собиийлар
(фаришталарга сиғинувчилар) — (улардан)
қайсилари (аввал қайси динда бўлганларидан
қатъи назар, иймонга келиб, ёлғиз) Аллоҳга,
охират кунига ишонса ва яхши амаллар қилса,
ўшаларга Парвардигорлари ҳузурида ажр бордир ва улар учун
хавфу хатар, ғам-андуҳ
йўқдир. 63. Эсланг (эй бани Исроил), биз аҳду паймонингизни
олгандик ва устингизда Тур
тоғини кўтариб туриб, «Келтирган нарсамизни
(Тавротни) маҳкам ушланг ва ундаги бор
нарсани ёдингизда тутинг — шояд тақво
эгаларидан бўлсангиз», дегандик. 64. Кейин ўша аҳду
паймондан кейин юз ўгирдингиз. Агар сизларга Аллоҳнинг
фазлу
карами бўлмаганда эди, зиён кўргувчилардан
бўлиб қолар эдингиз. 65. Орангиздан шанба кунида ҳаддан
ошган кимсаларни билдингиз. Бас, Биз уларга:
«Бадбахт маймунларга айланингиз», дедик. 66. Биз бу
уқубатни ўша вақт ва кейинги даврлар учун ибрат, тақволи
кишилар учун
мавъиза (насиҳат) қилдик. И з о ҳ . Яҳудийларга шанба куни
балиқ овлаш ман қилинган эди. Улардан баъзилари
шанба кунлари балиқларни қамаб, қоронғи
тушиши билан тутиб оладиган бўлдилар. Мана
шу жиноятлари — ўзлари учун улуғ кун
ҳисобланган шанба кунида ҳаддан ошганлари
сабабли мазкур жазога мустаҳиқ бўлдилар. 67. Эсланг! Мусо
ўз қавмига: «Аллоҳ бир сигир сўйишларингни буюрди»,
деганида, улар:
«Устимиздан куляпсанми?» — дедилар. (Мусо)
деди: «Ундай жоҳиллардан бўлиб қолишдан
Аллоҳ паноҳ беришини сўрайман». 68. Улар дедилар:
«Парвардигорингга дуо қил, унинг қандайлигини баён қилсин».
(Мусо)
деди: «У зотнинг айтишича, у қари ҳам, ёш
ғунажин ҳам бўлмаган ўрта бир сигирдир. Энди
фармонни адо этинглар». 69. Улар дедилар: «Парвардигорингга
дуо қил. Унинг рангини баён қилсин». (Мусо) айтди:
«У зотнинг айтишича, у очиқ-малларанг сигир
бўлиб, кўрганларнинг кўнгли чоғ бўлади». 70. Улар айтдилар:
«Парвардигорингга дуо қил, унинг қандайлигини баён қилсин,
бу мол
бизга иштибоҳли бўлиб ҳолди. ИншоАллоҳ,
энди йўлимизни топиб оламиз».
бўлиб ер ҳайдамайди, у
билан (сув ташиб) экин суғормайдилар, айбу
нуқсонсиз, унда ўз рангидан бошқа ранг-бўёқ
ҳам йўқ». Улар: «Энди ҳақиқатни айтдинг»,
дедилар-да, узоқ машаққатлар чекиб (ўша
айтилган сифатларга эга бўлган сигирни топиб) сўйдилар. И з
о ҳ . Мазкур оятлар мазмунидан бир ҳикматни англаш мумкин:
одам бировга
ишониб эътиқод қўйганидан кейин унинг амр-
фармонини дарҳол бажариши лозим. Акс
ҳолда унинг ўзига зарар бўлиши мумкин.
Юқоридаги оятларда зикр қилинган кишилар
кетма-кет берган саволлари натижасида шундай сифатли
сигир сўйши лозим бўлдики,
улар бундай сигирни излаб топиш учун
озмунча қийналмадилар. Охири топганларида
унинг эгаси бўлган кампир сигири учун жуда
қиммат нарх — ўша сигирнинг териси тўла
тилла талаб қилди ва улар бу нархга кўнишга мажбур
бўлдилар. Агар фармон бўлиши билан
дарҳол бир сигирни олиб қурбон
қилганларида ўзларига осон бўлар эди. 72—73. Эсланг (эй
бани Исроил), бир...Ещё71. (Мусо) айтди: «У зотнинг айтишича, у шундай сигирки, хор
бўлиб ер ҳайдамайди, у
билан (сув ташиб) экин суғормайдилар, айбу
нуқсонсиз, унда ўз рангидан бошқа ранг-бўёқ
ҳам йўқ». Улар: «Энди ҳақиқатни айтдинг»,
дедилар-да, узоқ машаққатлар чекиб (ўша
айтилган сифатларга эга бўлган сигирни топиб) сўйдилар. И з
о ҳ . Мазкур оятлар мазмунидан бир ҳикматни англаш мумкин:
одам бировга
ишониб эътиқод қўйганидан кейин унинг амр-
фармонини дарҳол бажариши лозим. Акс
ҳолда унинг ўзига зарар бўлиши мумкин.
Юқоридаги оятларда зикр қилинган кишилар
кетма-кет берган саволлари натижасида шундай сифатли
сигир сўйши лозим бўлдики,
улар бундай сигирни излаб топиш учун
озмунча қийналмадилар. Охири топганларида
унинг эгаси бўлган кампир сигири учун жуда
қиммат нарх — ўша сигирнинг териси тўла
тилла талаб қилди ва улар бу нархга кўнишга мажбур
бўлдилар. Агар фармон бўлиши билан
дарҳол бир сигирни олиб қурбон
қилганларида ўзларига осон бўлар эди. 72—73. Эсланг (эй
бани Исроил), бир жонни ўлдириб қўйиб, унинг қотили ким
экани ҳақида
жанжаллашиб қолганингизда — ҳолбуки,
Аллоҳ яширган нарсаларингизни юзага
чиқаргувчидир — «уни (мақтулни) сўйилган
сигирнинг бир бўлаги билан уринглар»,
дегандик. Аллоҳ ўликларни шу тариқа тирилтиради ва
сизларга фикр қилишингиз
учун ўз оятларини кўрсатади. И з о ҳ . Дарҳақиқат, шундай
қилишгач, ҳалиги жасадга жон кириб, ўзининг қотили ким
эканлигини айтади. 74. Сўнгра — шундай мўъжизаларни
кўргандан кейин ҳам дилларингиз қотди. Бас, у
диллар тош кабидир ёки ундан-да
қаттиқроқдир. Зеро, шундай тошлар борки,
улардан дарёлар отилиб чиқади, яна
шундайлари борки, ёрилиб, ичидан сув чиқади,
яна шундайлари ҳам борки, Аллоҳдан қўрққанидан пастга
қулайди. Аллоҳ қилаётган
амалларингдан ғофил эмасдир. 75. Уларнинг иймонга
келишларига орзуманд бўласизми (эй мўминлар)? Ҳолбуки
улардан бир гуруҳи Аллоҳнинг каломини
эшитадилар, сўнгра, уни англаб етганларидан
кейин билиб туриб ўзгартирадилар. 76. Улар иймонли
кишиларга йўлиққанларида: «Иймон келтирдик»,
дейдилар. Бир-бировлари билан ёлғиз
қолганларида эса: «Уларга (мусулмонларга)
Аллоҳ сизларга очган нарса ҳақида
гапиряпсизларми? Ўша ҳужжат билан
Парвардигорингизнинг ҳузурида ҳужжатлашишлари учун-а?
Ақлингизни
ишлатмайсизми?» — дейишади. И з о ҳ. Яъни, мусулмонларга
«Таврот китобида келган Муҳаммад пайғамбар ҳақидаги
гапларни гапиряпсизми? Бу ахир охиратда
ўзингизнинг зарарингизга ҳужжат бўлади-ку?»
— дейишди. 77. Аллоҳ, шубхасиз, уларнинг яширган
нарсаларини ҳам, ошкор қилган нарсаларини
ҳам билгувчи эканини билмайдиларми?
хаёлларнигина биладиган омийлари
ҳам борки, улар фақат гумон қиладилар, холос. 79. Ўз қўллари
билан китоб ёзиб, сўнгра озгина қийматга сотиш учун: «Бу
китоб Аллоҳ
ҳузуридан келди», дейдиган кимсаларга
ҳалокат бўлғай, бас, ёзган нарсалари уларга
халокат бўлғай, топган фойдалари уларга
ҳалокат бўлғай. 80. Яҳудийлар: «Бизларга дўзах ўти саноқли
кунлардагина тегади», дедилар. Уларга айтинг:
«(Эй Муҳаммад), Аллоҳдан аҳду паймон
олдингизми — зотан, Аллоҳ ҳаргиз аҳдига
хилоф килмайди — ёки Аллоҳ ҳақида билмаган
нарсаларингизни айтяпсизми?» 81. Йўқ! Кимда-ким ёмонлик
касб қилса ва гуноҳга ўралиб қолса, ана ўшалар дўзах
эгаларидир. Улар ўша жойда абадий
қолажаклар. 82. Иймон келтириб, яхши амаллар қилган зотлар
эса жаннат эгалари бўлиб, ўша жойда
абадий қолгувчилардир. 83. «Фақат Аллоҳгагина ибодат
қиласизлар, ота-она, қариндош-уруғ, етим ва мискинларга
яхшилик қиласизлар. Кишиларга чиройли
сўзлар сўзлангиз ва намозни тўкис адо...Ещё78. Уларнинг ичида китобдан бехабар, фақат хом
хаёлларнигина биладиган омийлари
ҳам борки, улар фақат гумон қиладилар, холос. 79. Ўз қўллари
билан китоб ёзиб, сўнгра озгина қийматга сотиш учун: «Бу
китоб Аллоҳ
ҳузуридан келди», дейдиган кимсаларга
ҳалокат бўлғай, бас, ёзган нарсалари уларга
халокат бўлғай, топган фойдалари уларга
ҳалокат бўлғай. 80. Яҳудийлар: «Бизларга дўзах ўти саноқли
кунлардагина тегади», дедилар. Уларга айтинг:
«(Эй Муҳаммад), Аллоҳдан аҳду паймон
олдингизми — зотан, Аллоҳ ҳаргиз аҳдига
хилоф килмайди — ёки Аллоҳ ҳақида билмаган
нарсаларингизни айтяпсизми?» 81. Йўқ! Кимда-ким ёмонлик
касб қилса ва гуноҳга ўралиб қолса, ана ўшалар дўзах
эгаларидир. Улар ўша жойда абадий
қолажаклар. 82. Иймон келтириб, яхши амаллар қилган зотлар
эса жаннат эгалари бўлиб, ўша жойда
абадий қолгувчилардир. 83. «Фақат Аллоҳгагина ибодат
қиласизлар, ота-она, қариндош-уруғ, етим ва мискинларга
яхшилик қиласизлар. Кишиларга чиройли
сўзлар сўзлангиз ва намозни тўкис адо қилинг,
закотни беринг», деб бани Исроилдан аҳду
паймон олганимизни эсланглар. Кейин эса (эй
бани Исроил) озгина кишидан ташқари ҳаммангиз юз ўгирган
ҳолда кетдингиз. 84. Эсланг, «Бир-бирингизнинг қонингизни
тўкмайсиз, бир-бировларингизни
диёрларингиздан ҳайдамайсиз», деб аҳду
паймонингизни олгандик, сўнгра (Ислом келган
даврда) ўзингиз гувоҳ бўлганингиз ҳолда бунга
иқрор бўлгандингиз. 85. Кейин эса сизларнинг ўзингиз бир-
бирингизни ўлдирмоқдасиз, ўз тоифангиздан
бўлган бир гуруҳни диёрларидан ҳайдаб,
уларнинг устида гунох ва зулм билан бир-
бирингизга ҳамкорлик қилмоқдасиз. Агар улар
сизларга асир ҳолда келишса, товон тўлаб
қутқариб ҳам оласиз. Ҳолбуки, уларни хайдаш сизларга ҳаром
қилинган эди. Ё китобнинг
(Тавротнинг) бир қисмига ишониб, бир
қисмини инкор қиласизми? Ораларингдан ким
бу ишни қилса, унинг жазоси бу дунёда расво
бўлиш, қиёмат кунидан эса қаттиқ азобга дучор
қилинадилар. Аллоҳ қилаётган ишларингдан ғофил эмасдир.
86. Ана ўшалар охират ўрнига дунё ҳаётини сотиб олган
кимсалардир. Бас, азоблари
енгиллатилмайди ва уларга ёрдам ҳам
берилмайди.
қабиласи билан, Бану Назр
деган яҳудий қабиласи эса Авснинг душмани
бўлган Ҳазраж деб аталадиган араб қабиласи
билан иттифоқдош эди. Қачон Авс билан
Ҳазраж ўртасида уруш бўлса, яҳудийлар ҳам
иттифоқдошлари билан бирга урушга чиқиб, ўз
диндошларининг қонини тўкиб, мол-
мулкларини талашар эди. Ҳолбуки, диндошлар
бир-бири билан урушиб, қон тўкишлари
Тавротда ҳаром қилингандир. Энди, уруш
тўхтаганидан кейин эса бир қабилага
иттифоқдош бўлган яҳудийлар иккинчи қабилага иттифоқдош
бўлган яҳудийлардан
асир тушганлар бўлса товон тўлаб қутқариб
ҳам олардилар. Шунинг учун юқоридаги оятда:
«Ё китобнинг (Тавротнинг) бир қисмига
ишониб, бир қисмини инкор қиласизми?» —
дейилди. 87. Албатта Биз Мусога китоб ато этдик. Ундан
кейин ҳам пайғамбарлар юбордик. Ийсо
бинни Марямга ҳужжатлар бердик ва уни
Руҳул-қудс (Жаброил) ила қувватлантирдик.
Ҳар қачон бир Пайғамбар сизларга ёқмайдиган
нарса (оятлар) билан келса, бировини ё...ЕщёИ з о ҳ . Яҳудий қабилаларидан Бану Қурайза Авс номли араб
қабиласи билан, Бану Назр
деган яҳудий қабиласи эса Авснинг душмани
бўлган Ҳазраж деб аталадиган араб қабиласи
билан иттифоқдош эди. Қачон Авс билан
Ҳазраж ўртасида уруш бўлса, яҳудийлар ҳам
иттифоқдошлари билан бирга урушга чиқиб, ўз
диндошларининг қонини тўкиб, мол-
мулкларини талашар эди. Ҳолбуки, диндошлар
бир-бири билан урушиб, қон тўкишлари
Тавротда ҳаром қилингандир. Энди, уруш
тўхтаганидан кейин эса бир қабилага
иттифоқдош бўлган яҳудийлар иккинчи қабилага иттифоқдош
бўлган яҳудийлардан
асир тушганлар бўлса товон тўлаб қутқариб
ҳам олардилар. Шунинг учун юқоридаги оятда:
«Ё китобнинг (Тавротнинг) бир қисмига
ишониб, бир қисмини инкор қиласизми?» —
дейилди. 87. Албатта Биз Мусога китоб ато этдик. Ундан
кейин ҳам пайғамбарлар юбордик. Ийсо
бинни Марямга ҳужжатлар бердик ва уни
Руҳул-қудс (Жаброил) ила қувватлантирдик.
Ҳар қачон бир Пайғамбар сизларга ёқмайдиган
нарса (оятлар) билан келса, бировини ёлғончи
деб, бировини ўлдираверасизларми? 88. «Дилимиз берк»,
дедилар. Йўқ, аксинча, куфрлари сабабли уларни Аллоҳ
лаънатлаган.
Бас, камдан-камлари иймон келтирадилар. 89. Қачонки уларга
Аллоҳнинг ҳузуридан ўзларида бор нарсани (Тавротни) тасдиқ
этувчи
китоб келганда – ҳолбуки, илгари кофирларга
қарши ўша китобдан ёрдам кутардилар — бас,
қачонки уларга ўзлари билган нарса келганда
унга кофир бўлдилар. Кофирларга Аллоҳнинг
лаънати бўлгай. 90. Аллоҳ бандаларидан хохлаган зотга ўз
фазлу карами билан (ваҳий) юборишига
қарши чиқиб, Аллоҳ нозил қилган нарсага
кофир бўлишлари сабабли улар ўзларини энг
ярамас нарсага сотдилар. Бас, ғазаб устига
ғазаб билан қайтдилар. Кофирлар учун хор
қилувчи азоб бордир. 91. Қачон уларга: «Аллоҳ нозил қилган
нарсага иймон келтиринг», дейилса, «Биз
ўзимизга нозил қилинган нарсага иймон
келтирамиз», дейдилар. Ва ундан кейин келган
ўзларидаги нарсани (Тавротни) тасдиқ этувчи
ҳақ (китоб)га кофир бўладилар. Айтинг (Эй
Муҳаммад), «Агар мўмин бўлган бўлсангизлар, нима сабабдан
илгари Аллоҳнинг
пайғамбарларини ўлдирар эдингизлар?» 92. Мусо сизларга
очиқ хужжатлар келтирганидан кейин ўзларингизга зулм
қилган
ҳолингизда унинг кетидан бузоққа
сиғиндингиз? 93. Эсланг (эй бани Исроил), биз аҳду
паймонингизни олгач, устингизда Тур тоғини
кўтариб туриб: «Келтирган нарсамизни
(динимизни) маҳкам ушланг ва қулоқ солинг»,
деганимизда, «Эшитдик ва бўйинсунмадик»,
дедилар. Кофирликлари сабаб кўнгиллари
фақат бузоққа ибодат қилиш билан тўлади. Айтинг: «Агар сиз
мўмин бўлсангиз, иймонингиз
сизларни мунча ярамас нарсаларга буюради?»
(жаннат) бошқа
одамларсиз фақат сизларники бўлса, у ҳолда
ростгўй бўлсангизлар, ўлишни орзу
қилинглар!» 95. Қилган кирдикорлари сабабли ҳаргиз уни
(ўлимни) орзу қилолмайдилар. Аллоҳ
золимларни билгувчидир. 96. Уларнинг ҳатто мушриклардан
ҳам ҳаётга (яшашга) очкўз кишилар эканини
кўрасиз, уларнинг айримлари минг йил умр
кўришни истайдилар. Ҳолбуки, узун умр уни
азобдан узоқлаштирмайди. Ахир Аллоҳ
қилаётган амалларини кўриб тургувчидир. 97. Айтинг (эй
Муҳаммад): «Ким Жаброилга душманг бўлса, (У Аллоҳга
душмандир). Зеро у
(Жаброил) Аллоҳнинг изни билан қалбингизга
ўзидан аввалги китобларни тасдиқ этадиган ва
мўминларга ҳидоят ва хушхабар бўлган
Қуръонни нозил қилди. 98. Ким Аллоҳга ва унинг
фаришталарига, пайғамбарларига, Жаброил ва Микоилга
душман бўлса, бас, албатта Аллоҳ (бундай)
кофирларга душмандир. 99. Ҳақиқатан Биз сизга очиқ оятлар
нозил қилдик. У (оятларга) фақат фосиқларгина
кофир бўладилар. 100. Ҳ...Ещё94. Айтинг (эй Муҳаммад): «Агар Аллоҳ ҳузурида охират диёри
(жаннат) бошқа
одамларсиз фақат сизларники бўлса, у ҳолда
ростгўй бўлсангизлар, ўлишни орзу
қилинглар!» 95. Қилган кирдикорлари сабабли ҳаргиз уни
(ўлимни) орзу қилолмайдилар. Аллоҳ
золимларни билгувчидир. 96. Уларнинг ҳатто мушриклардан
ҳам ҳаётга (яшашга) очкўз кишилар эканини
кўрасиз, уларнинг айримлари минг йил умр
кўришни истайдилар. Ҳолбуки, узун умр уни
азобдан узоқлаштирмайди. Ахир Аллоҳ
қилаётган амалларини кўриб тургувчидир. 97. Айтинг (эй
Муҳаммад): «Ким Жаброилга душманг бўлса, (У Аллоҳга
душмандир). Зеро у
(Жаброил) Аллоҳнинг изни билан қалбингизга
ўзидан аввалги китобларни тасдиқ этадиган ва
мўминларга ҳидоят ва хушхабар бўлган
Қуръонни нозил қилди. 98. Ким Аллоҳга ва унинг
фаришталарига, пайғамбарларига, Жаброил ва Микоилга
душман бўлса, бас, албатта Аллоҳ (бундай)
кофирларга душмандир. 99. Ҳақиқатан Биз сизга очиқ оятлар
нозил қилдик. У (оятларга) фақат фосиқларгина
кофир бўладилар. 100. Ҳар қачон бирон аҳдга аҳдлашсалар
улардан бир гуруҳи бузаверадими? Ҳақиқатан
уларнинг кўпи иймонсизлардир. 101. Қачон уларга Аллоҳнинг
ҳузуридан ўзларидаги нарсани тасдиқ этувчи Пайғамбар
келса, китоб (Таврот) берилган кимсалардан
бир гуруҳи Аллоҳнинг китобини (Қуръони
Каримни) ҳеч нарса билмагандек орқаларига
отадилар.
нарсаларга эргашадилар.
Сулаймон кофир эмас эди, балки одамларга
сеҳр ўргатадиган шайтонлар кофир эдилар. Ва
Бобилдаги Ҳорут ва Морут номли
фаришталарга туширилган нарсаларга
эргашадилар.— Ҳолбуки, у фаришталар: «Биз фақатгина
фитнамиз (яъни одамларни алдаб
имтиҳон қилиш учун юборилганмиз), бас, (биз
айтган нарсаларни қилиб) кофир бўлиб
қолма», демасдан туриб ҳеч кимга ҳеч нарса
ўргатмас эдилар.— Ва ўшалардан (Ҳорут ва
Морутдан) эр-хотиннинг ўртасини бузадиган нарсалар
ўрганадилар. (Лекин) улар
(яҳудийлар) Аллоҳнинг изнисиз ҳеч кимга
зарар етказа олмайдилар. Ва ҳеч фойдасиз,
билъакс зарарли нарсаларни ўрганадилар.
Ахир (Аллоҳнинг китоби ўрнига сеҳрни)
алмашган кимсаларга охиратда ҳеч қандай насиба йўқ
эканини билган эдилар-ку.
Жонларини нақадар ёмон нарсага (яъни
охиратдаги маҳрумликка) сотганларини
билсалар эди. 103. Агар улар иймонга келиб Аллоҳдан
қўрқсалар, Аллоҳ тарафидан бўладиган савоб
албатта яхшироқ б...Ещё102. Ва Сулаймон давридаги шайтонлар (жинлар) айтган
нарсаларга эргашадилар.
Сулаймон кофир эмас эди, балки одамларга
сеҳр ўргатадиган шайтонлар кофир эдилар. Ва
Бобилдаги Ҳорут ва Морут номли
фаришталарга туширилган нарсаларга
эргашадилар.— Ҳолбуки, у фаришталар: «Биз фақатгина
фитнамиз (яъни одамларни алдаб
имтиҳон қилиш учун юборилганмиз), бас, (биз
айтган нарсаларни қилиб) кофир бўлиб
қолма», демасдан туриб ҳеч кимга ҳеч нарса
ўргатмас эдилар.— Ва ўшалардан (Ҳорут ва
Морутдан) эр-хотиннинг ўртасини бузадиган нарсалар
ўрганадилар. (Лекин) улар
(яҳудийлар) Аллоҳнинг изнисиз ҳеч кимга
зарар етказа олмайдилар. Ва ҳеч фойдасиз,
билъакс зарарли нарсаларни ўрганадилар.
Ахир (Аллоҳнинг китоби ўрнига сеҳрни)
алмашган кимсаларга охиратда ҳеч қандай насиба йўқ
эканини билган эдилар-ку.
Жонларини нақадар ёмон нарсага (яъни
охиратдаги маҳрумликка) сотганларини
билсалар эди. 103. Агар улар иймонга келиб Аллоҳдан
қўрқсалар, Аллоҳ тарафидан бўладиган савоб
албатта яхшироқ бўлишини билсалар эди. И з о ҳ .
Фаришталар одамларга сеҳр ўргатишларининг ўз ҳикмати бор.
Ривоят
қилишларича, ўша даврда сеҳргарлик жуда
ривожланган экан. Сеҳргарлар кўпайиб,
уларнинг айримлари ҳатто ўзларини
пайғамбар деб эълон қилишгача боради.
Шунда Тангри таоло икки фариштасини юборади. Улар
одамларга турли сеҳрларни
ўргатишиб, сеҳргарлик ўрганиш мумкин бўлган
нарса экани, пайғамбарлик эса ёлғиз Тангри
тарафидан берилишини англатадилар. 104. Эй мўминлар,
«Роъино» деманг. «Унзурно» денглар. И з о ҳ. Араб тилида ҳар
икки сўз «Бизга боққин, қарагин» деган маънони англатади.
Пайғамбар алайҳис-салом Қуръон оятларини
тиловат қилиб бераётганларида, мўминлар у
кишига: «Бизларнинг ҳолимизни риоя қилгин
ва оятларни шошмасдан қайта-қайта ўқигин»,
деган маънода «Роъино» дер эдилар. Лекин яҳудийлар
«роъино» сўзининг риоя қилмоқ,
боқмоқ деган ўзакдан чиққанини билганлари
ҳолда кўнгиллари бузуқлиги сабабли «руунат
— енгилтак бўлмоқ» деган ўзакдан чиқадиган
сўзга ўхшатиб талаффуз қилдилар. Шунинг
учун Аллоҳ таоло мўминларга бу сўзни ишлатмасликни амр
қилди. Ва (Аллоҳнинг амр-наҳий-фармон- таъқиқларига) қулоқ
солинг! Кофирлар учун
аламли азоб бор. 105. На ахли китоблар (яҳудий ва
насронийлар) дан бўлган кофирлар ва на
мушриклар сизга Парвардигорингиз тарафидан
бир яхшилик (яъни ваҳий) тушишини
истамайдилар. Аллоҳ эса раҳмат-марҳаматини
ўзи хоҳлаган кишиларга хос қилиб беради.
Аллоҳ буюк фазлу карам соҳибидир. 106. (Эй Муҳаммад),
бирон оятни бекор қилсак ёки ёдингиздан чиқарсак, ундан
яхшироғини ёки ўшанинг мислини келтирамиз.
Аллоҳ ҳар нарсага қодир зот эканини
билмадингизми? 107. Еру осмонлар ёлғиз Аллоҳнинг мулки
эканини ва сизлар учун Аллоҳдан ўзга бирон
дўст ё ёрдам бергувчи йўқ эканини
билмадингизми?
нарсаларни сўрашни
истайсизми (эй мўминлар)? Ким иймонга
куфрни алмаштирса, албатта тўғри йўлдан
адашади. 109. Аҳли китобларнинг кўпчилиги сизларни,
иймонли бўлганингиздан кейин
(яъни ҳозир), уларнинг ўзларига ҳам ҳақиқат
очиқ равшан бўлганидан кейин ҳасад
қилганлари сабабли куфрга қайтаришни
истайди. Бас, Аллоҳнинг фармони келгунича
уларни афв қилинг ва кечиринг. Албатта, Аллоҳ ҳар нарсага
қодирдир. 110. Намозни тўкис адо қилинг ва закотни беринг!
Ўзингиз учун нима яхшилик қилган
бўлсангиз, уни Аллоҳ ҳузурида топажаксиз.
Шубҳасиз Аллоҳ қилган амалларингизни кўриб
тургувчидир. 111. «Жаннатга фақат яҳудий ёки насроний
бўлганлар киради», дейишди. (Яъни
яҳудийлар: «Биз кирамиз», дейишса,
насронийлар: «Биз кирамиз», дейишди.) Бу
уларнинг хом хаёлларидир. Айтинг (эй
Муҳаммад): «Агар ростгўй бўлсангиз, ҳужжат
келтиринг!» 112. Йўқ, ким яхшилик қилган ҳолида ўзини
Аллоҳга топширса, унинг учун Аллоҳ ҳузурида
ажр бор ва у...Ещё108. Ёки Пайғамбарингиздан, илгари Мусодан сўралган
нарсаларни сўрашни
истайсизми (эй мўминлар)? Ким иймонга
куфрни алмаштирса, албатта тўғри йўлдан
адашади. 109. Аҳли китобларнинг кўпчилиги сизларни,
иймонли бўлганингиздан кейин
(яъни ҳозир), уларнинг ўзларига ҳам ҳақиқат
очиқ равшан бўлганидан кейин ҳасад
қилганлари сабабли куфрга қайтаришни
истайди. Бас, Аллоҳнинг фармони келгунича
уларни афв қилинг ва кечиринг. Албатта, Аллоҳ ҳар нарсага
қодирдир. 110. Намозни тўкис адо қилинг ва закотни беринг!
Ўзингиз учун нима яхшилик қилган
бўлсангиз, уни Аллоҳ ҳузурида топажаксиз.
Шубҳасиз Аллоҳ қилган амалларингизни кўриб
тургувчидир. 111. «Жаннатга фақат яҳудий ёки насроний
бўлганлар киради», дейишди. (Яъни
яҳудийлар: «Биз кирамиз», дейишса,
насронийлар: «Биз кирамиз», дейишди.) Бу
уларнинг хом хаёлларидир. Айтинг (эй
Муҳаммад): «Агар ростгўй бўлсангиз, ҳужжат
келтиринг!» 112. Йўқ, ким яхшилик қилган ҳолида ўзини
Аллоҳга топширса, унинг учун Аллоҳ ҳузурида
ажр бор ва улар учун хавфу хатар йўқ ва улар
ғамгин бўлмайдилар. 113. Яҳудийлар: «Насронийлар ҳақ
эмаслар», дейишди. Насронийлар: «Яҳудийлар
ҳақ эмаслар», дейишди. Ҳолбуки улар (яъни
яҳудийлар ҳам, насронийлар ҳам) китоб (яъни
Таврот, Инжил) тиловат қиладилар,
шунингдек, билмайдиган кимсалар уларнинг
гапига ўхшаш гап айтдилар. И з о ҳ . Яъни Маккадаги
мушриклар: «Муҳаммад ҳақ эмас», дейишди. Бас, уларнинг
ўзаро ихтилоф қилиб ўтган нарсалари ҳақида Аллоҳ қиёмат
кунида ҳукм
қилади. 114. Аллоҳнинг масжидларини уларда Аллоҳ исми
зикр қилинишидан тўсадиган ва
уларни хароб қилиш ҳаракатида юрадиган
кимсалардан ҳам золимроқ ким бор? Ахир бу
кимсалар учун ундай жойларга фақат қўрққан
ҳолларда кириш жоиз эди-ку. Улар учун бу
дунёда расволик, охиратда эса буюк азоб бордир. 115. Машриқ
ҳам, мағриб ҳам Аллоҳникидир. Бас, қай тарафга юз бурсангиз,
ўша жой Аллоҳнинг тарафидир. Шубҳасиз
Аллоҳ (ҳамма томонни) қамраб олгувчи
билимдондир. 116. «Аллоҳнинг боласи бор», дедилар. У зот
буларнинг бадгумонидан мутлақо покдир.
Балки ер ва осмонлардаги нарсалар у зотга
тегишлидирки, ҳаммаси унга бўйинсунади. 117. (У) еру
осмонларни пайдо қилгувчидир. Бирор ишни ҳукм қилса унга
фақатгина «Бўл»
дейди, холос. Бас, у иш бўлади. 118. Билмайдиган кимсалар:
«Аллоҳ бизга гапирса эди ёки бирор аломат келса эди»,
дейдилар. Улардан илгаригилар ҳам уларнииг
гапларига ўхшаш гапларни айтишган эди.
Диллари бир-бирига ўхшайди. Биз аниқ
ишонадиган қавм учун оятларни аниқ баён
қилдик. 119. Албатта Биз сизни ҳақ (дин) билан хушхабар
элтгувчи ва огохлантирувчи қилиб
юбордик. Дўзахилар хусусида сиз масъул
эмассиз. 120. Яҳудий ва насронийлар уларнинг динига
кирмагунингизча ҳаргиз сиздан рози
бўлмайдилар. Айтинг: «Аллоҳнинг йўлигина
ҳақиқий йўлдир». Қасамки, агар сизга қелган
ҳақиқий билимдан кейин уларнинг нафс-
ҳаволарига эргашсангиз, Аллоҳ тарафидан
сизга на бир дўст ва на бир ёрдам бергувчи бўлмайди.
уни тўғри тиловат
қиладиган кишилар ҳам бордирки, ана ўшалар
(Қуръонга) иймон келтирурлар. Ва кимда-ким
унга (Қуръонга) кофир бўлса, ўшалар зиён
кўргувчилардир. 122. Эй бани Исроил, сизларга инъом қилган
неъматимни ва сизларни бутун оламга афзал
қилган пайтимни эсланг. 123. Ва биров биров томонидан ҳеч
нарса ўтай олмайдиган ва ҳеч кимдан эваз қабул
қилинмайдиган, оқлов фойда бермайдиган ва
ҳеч кимга ёрдам ҳам берилмайдиган кундан
қўрқинг! 124. Эсланг: Иброҳимни Парвардигори бир неча
сўзлар билан имтиҳон қилганида, уларни
бенуқсон ҳолда адо этди. Шунда (Аллоҳ таоло):
«Албатта Мен сени одамларга имом
қилгувчидирман», деди. «Зурриётимни ҳам-а?»
- деб сўради у. (Аллоҳ таоло) айтди: «Менинг бу
аҳдим (сенинг зурриётинг орасидаги) золим кимсаларга
етмайди». 125. Эсланг: «Байтуллоҳни одамлар учун зиёратгоҳ
ва тинч жой қилдик ва Иброҳимнинг
(Каъбатуллоҳни бино қилаётган вақтида)
турган ўрнини намозгоҳ қилиб олинг,...Ещё121. Биз китоб (яъни Таврот, Инжил) ато этган зотлар орасида
уни тўғри тиловат
қиладиган кишилар ҳам бордирки, ана ўшалар
(Қуръонга) иймон келтирурлар. Ва кимда-ким
унга (Қуръонга) кофир бўлса, ўшалар зиён
кўргувчилардир. 122. Эй бани Исроил, сизларга инъом қилган
неъматимни ва сизларни бутун оламга афзал
қилган пайтимни эсланг. 123. Ва биров биров томонидан ҳеч
нарса ўтай олмайдиган ва ҳеч кимдан эваз қабул
қилинмайдиган, оқлов фойда бермайдиган ва
ҳеч кимга ёрдам ҳам берилмайдиган кундан
қўрқинг! 124. Эсланг: Иброҳимни Парвардигори бир неча
сўзлар билан имтиҳон қилганида, уларни
бенуқсон ҳолда адо этди. Шунда (Аллоҳ таоло):
«Албатта Мен сени одамларга имом
қилгувчидирман», деди. «Зурриётимни ҳам-а?»
- деб сўради у. (Аллоҳ таоло) айтди: «Менинг бу
аҳдим (сенинг зурриётинг орасидаги) золим кимсаларга
етмайди». 125. Эсланг: «Байтуллоҳни одамлар учун зиёратгоҳ
ва тинч жой қилдик ва Иброҳимнинг
(Каъбатуллоҳни бино қилаётган вақтида)
турган ўрнини намозгоҳ қилиб олинг, (дедик)
ва Иброҳим билан Исмоилга: «Менинг
байтимни тавоф қилгувчилар, ўша ерда ибодат
қилиб турувчилар, руку учун пок тутинг», деб буюрдик. 126.
Эсланг: Иброҳим: «Эй Парвардигор, бу шаҳарни тинч шаҳар
қилгин ва унинг
аҳлларидан Аллоҳга ва охират кунига
ишонувчиларини турли мевалар билан
ризқлантиргин», деганида, Аллоҳ таоло:
«Кофирларини ҳам бир оз фойдалантириб,
сўнгра дўзах азобига дучор қиламанки, бу энг ёмон
оқибатдир», деди. 127. Эсланг: Иброҳим Исмоил билан
биргаликда Байтуллоҳнинг пойдеворини
кўтариб (дедилар); «Парвардигоро, биздан
(ушбу қилган амалимизни) ўзинг қабул айла.
Шубҳасиз, сен эшитгувчи, билгувчисан! 128. Парвардигоро,
бизни ўзингга бўйинсунгувчилардан қилгин ва
зурриётимиздан ҳам ўзингга итоат қиладиган
кишилар чиқаргин. Ва бизга (қиладиган)
иборатларимизни ўргатгин ва тавба-
тазарруларимизни қабул эт! Шубҳасиз, сен
тавбаларни қабул қилгувчи, раҳмлисан. 129. Парвардигоро,
уларнинг орасига ўзларидан бўлган, уларга оятларингни
тиловат
қилиб берадиган, китоб ва ҳикматни (Қуръон
ва Ҳадисни) ўргатадиган ва уларни
поклайдиган бир пайғамбарни юбор!
Шубҳасиз, сен қудрат ва ҳикмат соҳибисан».
ўгирадилар. Ҳақиқатан
дунёда уни танлаб олдик ва у охиратда
шубҳасиз солиҳ (яқинларимиздан)дир. 131. Эсланг:
Парвардигори «Бўйинсун!» — деганида: «Бутун оламлар
эгасига
бўйинсундим» деди. 132. Иброҳим, у билан бирга Яъқуб ҳам
болаларига шу динни васият қилиб дедилар:
«Ўғилларим, албатта Аллоҳ сиз учун шу динни
танлади. Бас, мусулмон бўлган ҳолингиздагина
дунёдан ўтинг!» 133. (Эй яҳудийлар) ёки Яъқубга ўлим келгач,
у ўғилларига: «Мендан кейин нимага
ибодат қиласизлар?» деганида: «Сенинг
тангринг ва оталаринг Иброҳим, Исмоил ва
Исҳоқларнинг тангриси бўлмиш ягона Аллоҳга
ибодат қиламиз ва бизлар фақат Унинг
ўзигагина бўйинсунувчилармиз», деб жавоб қилганларига
гувоҳ бўлганмисизлар? 134. Улар ўтиб кетган кишилардир.
Уларнинг қилган амаллари ўзлари учун,
сизларнинг қилган амалларингиз ўзларингиз
учундир. Ва сизлар улар қилган амаллар учун
масъул бўлмайсиз. 135. Яҳудий ёки насроний бўлинг, ҳидоят
топасиз, дедилар. (Яъни,...Ещё130. Иброҳимнинг динидан фақат енгилтакларгина юз
ўгирадилар. Ҳақиқатан
дунёда уни танлаб олдик ва у охиратда
шубҳасиз солиҳ (яқинларимиздан)дир. 131. Эсланг:
Парвардигори «Бўйинсун!» — деганида: «Бутун оламлар
эгасига
бўйинсундим» деди. 132. Иброҳим, у билан бирга Яъқуб ҳам
болаларига шу динни васият қилиб дедилар:
«Ўғилларим, албатта Аллоҳ сиз учун шу динни
танлади. Бас, мусулмон бўлган ҳолингиздагина
дунёдан ўтинг!» 133. (Эй яҳудийлар) ёки Яъқубга ўлим келгач,
у ўғилларига: «Мендан кейин нимага
ибодат қиласизлар?» деганида: «Сенинг
тангринг ва оталаринг Иброҳим, Исмоил ва
Исҳоқларнинг тангриси бўлмиш ягона Аллоҳга
ибодат қиламиз ва бизлар фақат Унинг
ўзигагина бўйинсунувчилармиз», деб жавоб қилганларига
гувоҳ бўлганмисизлар? 134. Улар ўтиб кетган кишилардир.
Уларнинг қилган амаллари ўзлари учун,
сизларнинг қилган амалларингиз ўзларингиз
учундир. Ва сизлар улар қилган амаллар учун
масъул бўлмайсиз. 135. Яҳудий ёки насроний бўлинг, ҳидоят
топасиз, дедилар. (Яъни, яҳудийлар яҳудий
бўлинг, деди, насронийлар насроний бўлинг,
деди). (Айтинг: Эй Муҳаммад), балки биз ҳақ
йўлдан тойилмаган, мушриклардан бўлмаган
Иброҳим динига эргашамиз. 136. Айтингиз (эй мўминлар),
Аллоҳга ва бизга нозил қилинган китобга ва Иброҳим,
Исмоил, Исҳоқ, Яъқубга ва ўша уруғ-авлодга
нозил қилинган нарсаларга, Мусо ва Ийсога
берилган нарсаларга ва барча пайғамбарларга
Парвардигор тарафидан берилган нарсаларга
ишондик. Биз улардан бирортасини ажратиб қўймаймиз ва биз
у зотга (Аллоҳ таолога)
бўйинсунувчилармиз. 137. Энди агар улар (яъни, ахли
китоблар) сизлар иймон келтирган нарсаларга иймон
келтирсалар, ҳақ йўлин топибдилар. Агар юз
ўгирсалар, у ҳолда, шубҳасиз, сизларга
нисбатан гина ва адоватлари бордир. Уларнинг
ёмонлигидан сизга (эй Муҳаммад), Аллоҳнинг
ўзи етарлидир. У эшитгувчи, билгувчидир. 138. Аллоҳнинг
ранги-ла (рангинмиз). И з о ҳ . Бу оятдаги Аллоҳнинг рангидан
мурод Аллоҳнинг динидир. Зеро, худди
кийимнинг устида ранги кўрингани каби
мўмин-мусулмонларда ҳам дин аломатлари
кўриниб туради. Аллоҳдан ҳам гўзалроқ ранг бергувчи борми?
Бизлар унгагина ибодат
қилгувчилармиз.
Парвардигорингиз бўлган Аллоҳ
хусусида биз билан жанжаллашасизми?
Ҳолбуки, бизнинг қилган амалимиз ўзимиз
учун, сизнинг қилган амалингиз ўзингиз учун-
ку? Биз фақат унгагина ихлос қўювчилармиз. 140. Ёки
“Иброҳим, Исмоил, Исҳоқ, Яъқуб ва ўша уруғ-авлод яҳудий ё
насроний бўлган”,
дейсизми? Айтинг (эй Муҳаммад): “Уларнинг
динларини сизлар яхшироқ биласизми ёки
Аллоҳми? Ўзи биладиган гувоҳликни Аллоҳдан
яширган кимсадан ҳам золимроқ одам борми?
Аллоҳ қилаётган ишларингдан ғофил эмас”. И з о ҳ. Таврот ва
Инжилда юқорида мазкур бўлган Пайғамбарларнинг яҳудий
ҳам,
насроний ҳам бўлмаганликлари очиқ-равшан
айтилган экан. Яҳудийлар ҳам, насронийлар
ҳам мана шу ҳақиқатни билиб туриб
яширганлари учун юқоридаги оят нозил бўлди. 141. Улар ўтиб
кетган кишилардир. Уларнинг қилган амаллари ўзлари учун,
сизларнинг қилган амалингиз ўзингиз учундир
ва сизлар улар қилган амаллар учун масъул
бўлмайсиз. 142. Одамлардан ақлсизлари: «Ула...Ещё139. Айтинг (эй Муҳаммад), бизнинг ҳам, сизнинг ҳам
Парвардигорингиз бўлган Аллоҳ
хусусида биз билан жанжаллашасизми?
Ҳолбуки, бизнинг қилган амалимиз ўзимиз
учун, сизнинг қилган амалингиз ўзингиз учун-
ку? Биз фақат унгагина ихлос қўювчилармиз. 140. Ёки
“Иброҳим, Исмоил, Исҳоқ, Яъқуб ва ўша уруғ-авлод яҳудий ё
насроний бўлган”,
дейсизми? Айтинг (эй Муҳаммад): “Уларнинг
динларини сизлар яхшироқ биласизми ёки
Аллоҳми? Ўзи биладиган гувоҳликни Аллоҳдан
яширган кимсадан ҳам золимроқ одам борми?
Аллоҳ қилаётган ишларингдан ғофил эмас”. И з о ҳ. Таврот ва
Инжилда юқорида мазкур бўлган Пайғамбарларнинг яҳудий
ҳам,
насроний ҳам бўлмаганликлари очиқ-равшан
айтилган экан. Яҳудийлар ҳам, насронийлар
ҳам мана шу ҳақиқатни билиб туриб
яширганлари учун юқоридаги оят нозил бўлди. 141. Улар ўтиб
кетган кишилардир. Уларнинг қилган амаллари ўзлари учун,
сизларнинг қилган амалингиз ўзингиз учундир
ва сизлар улар қилган амаллар учун масъул
бўлмайсиз. 142. Одамлардан ақлсизлари: «Улар
(мусулмонлар)ни илгари қараган
қиблаларидан қандай нарса юз ўгиртирди?» —
дейдилар. Айтинг: «Машриқ ҳам, Мағриб ҳам Аллоҳникидир. У
Ўзи хоҳлаган кишиларни ҳақ
йўлга ҳидоят қилади». И з о ҳ . Мусулмонлар Мадинага келган
дастлабки даврларда Қуддусга қараб намоз
ўқир эдилар. Қуддус яҳудийларнинг қибласи
бўлгани учун мусулмонлар ҳам ўша тарафга
қараб ибодат қилаётганларидан улар жуда
ғурурланиб юрардилар. Қачонки
мусулмонларга Макка тарафга юзланиб сажда қилиш
буюрилганда яҳудийлар юқоридаги
сўзларни айтдилар. 143. Шунингдек (яъни ҳақ йўлга ҳидоят
қилганимиз каби), сизларни бошқа одамлар
устида гувоҳ бўлишингиз ва пайғамбар
сизларнинг устингизда гувоҳ бўлиши учун ўрта
(адолатли) бир миллат қилдик. И з о ҳ . Ривоятларга
қараганда, Тангри таоло қиёмат кунида ҳар бир пайғамбарни
ўз
умматлари билан рўбарў қилиб, улардан: «Бу
пайғамбарим сизларга менинг амру
фармонларимни тўла етказдими?» — деб
сўраганида, улар: «Йўқ», деб жавоб қилишар,
пайғамбар эса: «Етказганман», дер экан. Ундан гувоҳ
сўралганида: «Муқаммад алайҳис-салом
ва у зотнинг умматлари гувоҳларимдир»,—
дейди. Шунда Муҳаммад пайғамбарни
умматлари билан ҳозир қилиниб; «Мана бу
пайғамбар ўз вазифасини тўла адо этганми?» -
деб сўралганида, улар: «Ҳа, ўтган барча пайғамбарлар ўз
элчилик бурчларини тўла адо
этганлар. Бизга бу ҳақда пайғамбаримиз
Муҳаммад алайҳис-салом хабар келтирганлар»,
— дейишади. Шунинг учун мазкур оятда
мусулмонларга қарата: «Одамлар устида гувоҳ
бўласиз»,— дейилди. Сиз илгари қараган қиблани Биз
фақатгина ким пайғамбарга эргашиб, ким орқасига
қайтиб кетишини билиш учун қилганмиз,
холос. Шубҳасиз, бу оғир иш. Магар Аллоҳ
ҳидоят қилган зотларгагина (оғир эмасдир).
Аллоҳ иймонларингизни (яъни, иймон билан
ўқиган намозларингизни) зое қилгувчи эмас. Албатта, Аллоҳ
одамларга меҳрибон ва
раҳмлидир.
замонларидан буён муқаддас
саналар эди. Муҳаммад алайҳис-салом
Мадинага ҳижрат қилишидан илгари
мусулмонлар мана шу Каъбага юзланиб ибодат
қилардилар. Мадинага кўчганидан кейин эса
уларнинг иймонларини синаш учун бошқа тарафга — Қуддусга
қараб намоз ўқиш
буюрилди. Ҳижратнинг ўн еттинчи ойида
қайтадан Маккага юзланишга амр қилиниб
қуйидаги оят нозил бўлди. 144. Гоҳо юзингиз самода
кезганини кўрамиз. Бас, албатта Биз сизни ўзингиз рози
бўлган қиблага бурамиз. Юзингизни Масжид-
ал-ҳаром (Макка) томонга буринг! (Эй
мўминлар, сизлар ҳам) қаерда бўлсангизлар,
юзларингизни унинг тарафига бурингиз! Китоб
берилган зотлар албатта бунинг Парвардигорлари томонидан
(келган ҳақ ҳукм)
эканини биладилар. Аллоҳ улар қилаётган
амаллардан ғофил эмасдир. 145. Қасамки, агар Сиз китоб
берилган кимсаларга бор мўъжизаларни келтирсангиз
ҳам улар қиблангизга боқмайдилар. Сиз ҳам
уларнинг қибласига боқувчи эмассиз. Улар
(яҳудий ва насронийлар)...ЕщёИ з о ҳ . Араблар учун Каъба Иброҳим пайғамбар
замонларидан буён муқаддас
саналар эди. Муҳаммад алайҳис-салом
Мадинага ҳижрат қилишидан илгари
мусулмонлар мана шу Каъбага юзланиб ибодат
қилардилар. Мадинага кўчганидан кейин эса
уларнинг иймонларини синаш учун бошқа тарафга — Қуддусга
қараб намоз ўқиш
буюрилди. Ҳижратнинг ўн еттинчи ойида
қайтадан Маккага юзланишга амр қилиниб
қуйидаги оят нозил бўлди. 144. Гоҳо юзингиз самода
кезганини кўрамиз. Бас, албатта Биз сизни ўзингиз рози
бўлган қиблага бурамиз. Юзингизни Масжид-
ал-ҳаром (Макка) томонга буринг! (Эй
мўминлар, сизлар ҳам) қаерда бўлсангизлар,
юзларингизни унинг тарафига бурингиз! Китоб
берилган зотлар албатта бунинг Парвардигорлари томонидан
(келган ҳақ ҳукм)
эканини биладилар. Аллоҳ улар қилаётган
амаллардан ғофил эмасдир. 145. Қасамки, агар Сиз китоб
берилган кимсаларга бор мўъжизаларни келтирсангиз
ҳам улар қиблангизга боқмайдилар. Сиз ҳам
уларнинг қибласига боқувчи эмассиз. Улар
(яҳудий ва насронийлар)нинг бировлари
бировларининг қибласига боқувчи эмас. Агар
фаразан Сизга келган билим (ваҳий)дан кейин ҳам уларнинг
ҳавойи нафсларига эргашсангиз,
у ҳолда шубҳасиз золимлардан бўлиб қоласиз. 146. Биз китоб
ато этган кимсалар (яҳудий ва насронийлар) Уни (Муҳаммад
пайғамбарни)
ўз фарзандларини таниган каби танийдилар.
(Яъни ўзларининг илоҳий китобларида у ҳақда
ўқиганлар.) Ва албатта улардан бир гуруҳи
билганлари ҳолда ҳақиқатни беркитадилар. 147. Бу ҳақиқат
(яъни қибланинг ўзгариши) Парвардигорингиз томонидандир.
Бас, шубҳа
қилгувчилардан бўлманг! 148. Ҳар кимнинг ўз юзланадиган
тарафи бор. Бас, яхши ишларга шошилингиз! Қаерда
бўлманг, Аллоҳ сизларни (ҳисоб-китоб) учун
келтиради. Албатта Аллоҳ ҳар нарсага
қодирдир. 149. Қайси тарафдан чиқсангиз, юзингизни Масжид-
ал-ҳаром томонга буринг! У шубҳасиз
Парвардигорингиз (буюрган) ҳақ (қибла)дир. Ва
Аллоҳ қилаётган амалларингиздан ғофил
эмасдир. 150. Қайси тарафдан чиқсангиз, юзингизни Масжид-
ал-ҳаром томонга буринг! Ва қаерда
бўлсангизлар (эй мўминлар), юзларингизни
ўша томонга буринг! Токи (айрим) одамлар
учун сизларнинг устингизда ҳужжат бўлиб
қолмасин. Лекин уларнинг ичида зулм
қилгувчилар ҳам борки, сизлар улардан қўрқмангиз. Мендан
қўрқингиз! Ва токи
сизларга неъматимни комил қилиб беришим
ва тўғри йўлга ҳидоят топишингиз учун шундай
қилингиз.
бизнинг қиблага — Қуддусга
қараб ибодат қилади?», мушрик араблар эса:
«Муҳаммад Иброҳимнинг динидаман, деб даъво
қилади-ю, ўзи яҳудийларнинг қибласига қараб
намоз ўқийди», демасинлар учун
мусулмонларга қаерда бўлсалар ҳам фақат Масжид-ал-ҳаром
томонга юзланиб намоз
ўқиш буюрилди. 151. Шунингдек, сизларга ўзларингиздан
бўлган, сизларга Бизнинг оятларимизни
тиловат қиладиган, сизларни поклайдиган,
сизларга Китоб ва Ҳикматни (Қуръон ва
Ҳадисни) ўргатадиган ва билмаган
нарсаларингизни билдирган бир пайғамбар
юбордик. 152. Бас, Мени эслангиз, Мен ҳам сизларни
эслайман ва Менга шукр қилингиз ва Мени
инкор қилмангиз! 153. Эй мўминлар, сабр қилиш ва намоз
ўқиш билан (Мендан) мадад сўранглар! Албатта
Аллоҳ сабр қилгувчилар билан биргадир. 154. Ва Аллоҳ
йўлида ҳалок бўлган шаҳидлар ҳақида: «Булар ўликлар»,
демангиз!
Йўқ, улар тириклардир, лекин сизлар
ссзмайсизлар. 155-156. Ва албатта сизларни хавфу хатар,
очлик, мо...ЕщёИ з о ҳ . Яҳудийлар: «Нега Муҳаммад дини бошқа бўла туриб
бизнинг қиблага — Қуддусга
қараб ибодат қилади?», мушрик араблар эса:
«Муҳаммад Иброҳимнинг динидаман, деб даъво
қилади-ю, ўзи яҳудийларнинг қибласига қараб
намоз ўқийди», демасинлар учун
мусулмонларга қаерда бўлсалар ҳам фақат Масжид-ал-ҳаром
томонга юзланиб намоз
ўқиш буюрилди. 151. Шунингдек, сизларга ўзларингиздан
бўлган, сизларга Бизнинг оятларимизни
тиловат қиладиган, сизларни поклайдиган,
сизларга Китоб ва Ҳикматни (Қуръон ва
Ҳадисни) ўргатадиган ва билмаган
нарсаларингизни билдирган бир пайғамбар
юбордик. 152. Бас, Мени эслангиз, Мен ҳам сизларни
эслайман ва Менга шукр қилингиз ва Мени
инкор қилмангиз! 153. Эй мўминлар, сабр қилиш ва намоз
ўқиш билан (Мендан) мадад сўранглар! Албатта
Аллоҳ сабр қилгувчилар билан биргадир. 154. Ва Аллоҳ
йўлида ҳалок бўлган шаҳидлар ҳақида: «Булар ўликлар»,
демангиз!
Йўқ, улар тириклардир, лекин сизлар
ссзмайсизлар. 155-156. Ва албатта сизларни хавфу хатар,
очлик, молу жон ва мева-чеваларни
камайтириш каби нарсалар билан имтиҳон
қиламиз. Бирор мусибат келганда: «Албатта
биз Аллоҳнинг (бандаларимиз) ва албатта биз
у зотга қайтгувчилармиз», дейдиган собирларга
хушхабар беринг (эй Муҳаммад). 157. Ана ўшаларга
Парвардигорлари томонидан саловот (мағфират) ва раҳмат
бордур. Ана ўшалар ҳақ йўлни топгувчилардир. 158. Албатта
Сафо ва Марва Аллоҳ (буюрган) маросимлардандир. И з о ҳ.
Сафо ва Марва Каъба яқинидаги икки тоғ бўлиб, Ислом
келишидан илгари ҳам
араблар Каъбани тавоф қилганда уларнинг
оралиғида етти марта бориб келиш (саъй
қилиш) одатлари бор эди. Шунинг учун Ислом
келганидан кейин мусулмонлар ҳаж қилиш
пайтларида у тоғлар оралигида саъй қилишдан
тортинганларида шу оят нозил бўлди. Бас, ким ҳаж ёки умра
қилса, у икки тоғ орасида саъй қилишининг гуноҳи йўқдир. И з
о ҳ. Ҳаж қилиш — ҳар йили Зулҳижжа ойининг 10, 11, 12-
кунлари иҳром (махсус
кийим) билан Каъбани зиёрат қилиш, Арафот
тоғида туриб тавба-тазарру ва дуо илтижо
қилишдир. Умра қилиш — йилнинг хоҳлаган
кунида Каъбани зиёрат қилишдир. Имкони
бўлган киши ҳаётида бир марта ҳаж қилиши исломда фарз
бўлган амаллардан
ҳисобланади. Умра эса суннат амалларидандир. Ва ким ўз
ихтиёри-ла яхшиликни ният қилса, бас, албатта Аллоҳ шукр
қилгувчи
(тақдирловчи) ва билгувчидир. И з о ҳ. Яъни бир марта ҳаж ва
умра қилганидан кейин ана шу амалларни ихтиёрий
равишда қилса, Аллоҳ унинг бу яхши амаллари
учун муносиб мукофотлар ато қилади.
(Муҳаммаднинг ҳақ
пайғамбар эканлиги ҳақидаги) нарсаларни
одамларга Китобда (Тавротда) равшан қилиб
берганимиздан кейин беркитган кимсаларни
шубҳасиз Аллоҳ лаънатлагай ва лаънатловчи
зотлар (фаришталар ва мўминлар) лаънатлагайлар. 160. Магар
қайсилари тавба қилиб, ўзларини ўнглаб, (одамларга
ҳақиқатни) очиқ
айтсалар, бас, уларнинг тавбаларини қабул
қиламан. Ва фақат Менгина тавбаларни қабул
қилгувчи, раҳмлидирман. 161-162. Куфр йўлига кириб, кофир
ҳолида ўлиб кетган кимсалар шубҳасиз Аллоҳнинг ва
жамики фаришта ва одамларнинг лаънатига
дучор бўлғайлар ва азоблари
енгиллатилмаган, раҳмат назаридан баҳраманд
бўлмаган ҳолларида абадий (жаҳаннамда)
қолгайлар. 163. Тангрингиз ягона тангридир. У меҳрибон ва
раҳмли тангридан ўзга ҳеч қандай
тангри йўкдир. 164. Албатта осмонлар ва ернинг яратилишида,
кеча ва кундузнинг алмашиб
туришида, денгизда одамларга керакли
нарсаларни олиб юрган кемаларнинг
(сузишида) ва Аллоҳ осм...Ещё159. Биз нозил қилган ҳужжатлар ва ҳидоятдан иборат
(Муҳаммаднинг ҳақ
пайғамбар эканлиги ҳақидаги) нарсаларни
одамларга Китобда (Тавротда) равшан қилиб
берганимиздан кейин беркитган кимсаларни
шубҳасиз Аллоҳ лаънатлагай ва лаънатловчи
зотлар (фаришталар ва мўминлар) лаънатлагайлар. 160. Магар
қайсилари тавба қилиб, ўзларини ўнглаб, (одамларга
ҳақиқатни) очиқ
айтсалар, бас, уларнинг тавбаларини қабул
қиламан. Ва фақат Менгина тавбаларни қабул
қилгувчи, раҳмлидирман. 161-162. Куфр йўлига кириб, кофир
ҳолида ўлиб кетган кимсалар шубҳасиз Аллоҳнинг ва
жамики фаришта ва одамларнинг лаънатига
дучор бўлғайлар ва азоблари
енгиллатилмаган, раҳмат назаридан баҳраманд
бўлмаган ҳолларида абадий (жаҳаннамда)
қолгайлар. 163. Тангрингиз ягона тангридир. У меҳрибон ва
раҳмли тангридан ўзга ҳеч қандай
тангри йўкдир. 164. Албатта осмонлар ва ернинг яратилишида,
кеча ва кундузнинг алмашиб
туришида, денгизда одамларга керакли
нарсаларни олиб юрган кемаларнинг
(сузишида) ва Аллоҳ осмондан туширган ва у
сабабли ўлик ерни тирилтириб, бор жонзотни
тарқатиб-ёйиб юборган сув деган неъматда ва шамолларнинг
йўналтирилишида, осмон ва ер
орасидаги итоатгўй булутда — (буларнинг
ҳаммасида) ақлли кишилар учун оят-
аломатлар бордир. 165. Одамлар орасида шундай кимсалар
борки, улар ўзгаларни Аллоҳга тенг билиб,
уларни Аллоҳни севгандек севадилар. Иймонли
кишиларнинг Аллоҳга бўлган муҳаббатлари
қаттиқроқдир. Бундай золимлар азобга рўбарў
бўладиган замонларида (қиёмат кунида) бутун
куч-қудрат Аллоҳники бўлишини ва Аллоҳнинг азоби қаттиқ
азоб эканини билсалар эди. 166. У кунда пешволар
эргашувчилардан тонадилар ва ҳаммалари азобни (кўзлари
билан) кўрадилар. (У кунда уларни боғлаб
турадиган) баҳонаю сабаблар узилади. 167. Эргашувчилар:
«Қанийди, яна бир карра (яшашнинг) иложи бўлса-ю, улар
биздан
тонганларидек, биз ҳам улардан тонсак»,
дейдилар. Шундай қилиб, Аллоҳ таоло
уларнинг қилган амалларини ўзларига ҳасрат-
надомат қилиб кўрсатади ва улар жаҳаннамдан
чиқувчи бўлмайдилар. 168. Эй одамлар, ердаги ҳалол-пок
нарсалардан енглар ва шайтоннинг изидан
эргашманглар! Шубҳасиз, у сизларнинг очиқ
душманингиздир. 169. У сизларни фақат ёмонлик ва
бузуқликка ва Аллоҳ шаънида билмаган
нарсаларингизни гапиришга буюради, холос.