Паводле артыкула "Народ Беларусі" кніжкі "Народ"
Хто мы, беларусы?
У пытаннях гiсторыi паходжання беларусаў iснуе многа спекуляцый. Адным выгадна даказваць, што мы больш рускiя, чым самi рускiя, iншым — што мы палякі. Версii агучваюцца самыя розныя. Але ж нам, беларусам, важна ведаць праўду — хто ж на самай справе нашыя продкi, а значыць і мы самі з пункту гледжання сучаснай навукі генагеаграфіі. Каб разабрацца ў гэтым - нам усім неабходна хаця б у агульных рысах асвоіць і зразумець гэтую навуковую дысцыпліну.
Ген у класічнай генетыцы - гэта спадчынны фактар.
Генеалогія, гэта гісторыя рода, радаслоўе.
Генэтыка, гэта аддзел біялогіі, які вывучае развіццё арганізмаў і спадчыннасць.
Генагеаграфія, гэта навука, якая вывучае, як змяняецца генафонд ў геаграфічным расторы.
Ад кожнага з бацькоў мы атрымліваем па адным “камплекце” генаў, менавіта па гэтай прычыне кожны ген маецца ў нас у падвойным наборы. Аднак камплекты генаў, перададзеных ад кожнага з бацькоў, аказваюцца не зусім поўнымі і ідэнтычнымі адзін аднаму. Толькі мужчыны і толькі ад бацькі атрымліваюць Y храмасому. У жанчын яе няма. Толькі ад маці ўсе мы, хлопчыкі і дзяўчынкі атрымліваем ДНК, якая змяшчаецца ў мітахондрыях клеткі.
Мітахондрыі перадаюцца нашчадкам толькі ад маці яйцаклеткай, якая змяшчае ўсё неабходнае для пачатку развіцця новага арганізма. Народак (на рускай мове = сперматазоид) прыносіць ад бацькі практычна толькі ядро са спадчыннай інфармацыяй, мітахондрыі ён не перадае новаму арганізму. Таму і мужчыны, і жанчыны маюць мітахандрыяльную ДНК (мтДНК), атрыманую імі ад маці.
Але наступнаму пакаленню перадаюць мтДНК толькі жанчыны - на мужчынах ланцуг перадачы інфармацыі мтДНК як бы абрываецца. Таму, калі раптам аказваецца, што ў нейкага бацькі на свет з'яўляюцца толькі хлопчыкі, то ўвесь даўжэзны ланцуг перадачы інфармацыі мтДНК з глыбіні тысячагоддзяў абарвецца, і ніколі ўжо не будзе адноўлены.
Зрэшты, ланцуг абарвецца і тады, калі ў бацькі з'яўляюцца на свет толькі дзяўчынкі. У гэтым выпадку абрываецца ланцуг перадачы Y храмасомы, які таксама ўжо ніколі не будзе адноўлены.
Уся генетычная інфармацыя, якая запісана ў мтДНК або ў нязменных участках Y храмасомы цалкам перадаецца нашчадкам. Гэты генетычны тэкст называюць гаплатыпамі мтДНК і Y храмасомы.
Даследаванні ДНК дазволілі класіфікаваць ўсіх людзей Зямлі ў роднасных групах, якія вядуць сваё паходжанне ад аднаго агульнага продка з дагістарычных часоў.
Прыкладна, 200000 гадоў таму ў нас, усіх людзей на Зямлі, быў агульны продак Хомо сапіенс – чалавек разумны. Так здарылася, што ад першага нашага продка за гэтыя 200000 гадоў на сённяшні дзень сярод нас вызначана каля 20 груп, гэта значыць родаў, то бок генеалагічных кустоў.
Кожны куст = род = група вызначаецца адной канкрэтнай мутацыяй, якая ёсць толькі ў гэтым кусту. У аснове кожнага такога куста ёсць свой продак, ад якога і ўтварыўся менавіта ягоны куст. Такіх кустоў = груп = родаў усяго 20 на ўсё чалавецтва, і ў кожным свая пазнака, якой няма ні ў якой іншай групе, таму гэтая пазнака вызначае: да якой групы любы з нас належыць. Гэта і ёсць гаплагрупа, яна ж і ёсць род, альбо генеалагічны куст.
Карацей кажучы, гаплагрупа, гэта генетычны пашпарт для кожнага
грамадзяніна Зямлі з асобай пазнакай, нібыта прапіскай. Згодна той пазнакі кожны чалавек мае сваё месца на сваёй галіне = гаплагрупе аднаго генелагінага дрэва ўсяго чалавецтва. А карані гэтага генетычнага дрэва сыходзяць на вялікую глыбіню – на ўвесь час існавання чалавецтва.
Гаплагрупы, гэта аб'яднаныя групы роднасных гаплатыпаў, якія маюць агульнага продка. Глыбокае генетычнае тэставанне дазваляе вярнуцца ў часе, і вызначыць старажытныя этнічныя групы, да якіх належылі продкі па прамой мужчынскай ці прамой жаночай лініі. Іх умоўныя назвы такія, як скандынаўская, балканская, фіна-вугорская, усходнееўрапейская, і іншыя.
А назвы ўмоўныя па той прычыне, што ўзрост гаплагруп вагаецца ад 5000 да 55000 гадоў і болей. Вядома, што за такі час носьбіты кожнай гаплагрупы пабывалі і аставілі сваіх прадстаўнікоў на кожным кантыненце Зямлі, а гэта значыць, што ў кожнай гаплагрупе могуць быць людзі, якія размаўлялі ці размаўляюць амаль на ўсіх існуючых мовах і з’яўляюцца прадстаўнікамі ўсіх рас і нацыянальнасцей. У той жа час унутры гаплагрупы ўсе яе носьбіты з’яўляюцца кроўнымі суродзічамі рознай ступені блізкасці. Устанавіць гэты узровень роднасці можна з дапамогай генетычнага аналіза ДНК.
Так расійскімі навукоўцамі генетыкамі былі праведзены абследаванні генафонду беларусаў паўночных і паўднёвых абласцей Беларусі ў 2004-2005 гадах, а таксама насельніцтва рэгіёну Верхняга Падзвіння Смаленскай і Пскоўскай абласцей ў 2014 годзе.
1) Вынікі генатыпавання карэнных жыхароў Віцебскай вобласці, таксама Брэсцкай і Гомельскай абласцей Беларусі.
Дзяржаўнай ўстановай Медыка-генетычны навуковы цэнтр РАМН, Масква, Расія ў 2004-2005 гадах праведзена палявое абследаванне генафонду беларусаў. Збор узораў вянознай крыві ажыццёўлены сярод карэннага сельскага насельніцтва двух папуляцый, якія прадстаўляюць асноўныя геаграфічныя і этнаграфічныя падраздзяленні беларускага этнасу: паўночных (Віцебская вобласць) і паўднёвых (Брэсцкая і Гомельская вобласці) Беларусі.
Для абследавання выбраны раёны з высокай доляй карэннага немецісіраванага насельніцтва. У генафондзе беларусаў было выяўлены 12 гаплагруп Y храмасомы. Найбольш распаўсюджаны сярод іх чатыры гаплагрупы, гэта R1a, I1b, N3, R1b3.
Гаплагрупа R1a аказалася самая распаўсюджаная. Яе называюць (умоўна!) усходнееўрапейскай ці ўсходнесдавянскай. Ад усіх абслдеаваных мужчын 60% аказаліся носьбітамі гэтай гаплагрупы. (Гаплагрупа R1a распаўсюджана ў Цэнтральнай і Усходняй Еўропе, Сярэдняй і Паўднёвай Азіі, Паўднёвай Сібіры і Скандынавіі. Паўстала каля 22 000 - 25 000 гадоў назад.)
Гаплагрупа I1b таксама аказалася прадстаўленай значнай часткай генафонду абследаваных беларусаў. Ад усіх мужчын 17% аказалася прадстаўленай гэтай паўднёва-славянскай гаплагрупай (Гаплагрупа I1b дасягае максімальнай частаты ў харватаў і баснійцаў, таксама ў нарвежцаў і шведаў, але найбольш распаўсюджана ў балканскім рэгіёне (ад 15 да 40%).
Да спраўкі: на Пінскім Палессі (і на Пагосчыне ў тым ліку) 27% мужчын з’яўляюцца носьбітамі гаплагрупы I1b.
Гаплагрупа N3 характэрная для фінаў (59%), фінаязычных рускіх (35-40%), таксама для эстонцаў (34%), латышоў (41%) і летувісаў (37%). У беларусаў гэтая гаплагрупа дасягае 10%.
Гаплагрупа R1b3 найбольш распаўсюджаная ў Заходняй Еўропе. Сустракаецца таксама ў Цэнтральнай Азіі, Паўночнай Афрыцы, Заходняй Азіі і Ўсходняй Еўропе. Так у англічан (да 90%), у французаў (60%), у немцаў (40%).
Сярод мужчын Беларусі 4,2% з’яўляюцца носьбітамі гаплагрупы R1b3.
Такім чынам па выніках праведзенага генетычнага аналізу Віцебскай, а таксама Брэсцкай і Гомельскай абласцей расійскія навукоўцы А.П. Баланоўскі і О.В. Цегако адзначылі, што па Y храмасоме абедзве беларускія папуляцыі, будучы геаграфічна выдаленыя, тым не менш, надзвычай падобныя генетычна.
Нягледзячы на вялікую геаграфічную адлегласць паміж вывучанымі беларускімі папуляцыямі, генетычная адлегласць паміж імі менш сярэдняй адлегласці паміж украінскімі папуляцыямі або паміж рускімі папуляцыямі.
Што датычыць падабенства беларускіх жанчын (мтДНК) з мужчынамі (Y храмасома) паміж сабой, то яны маюць амаль абсалютнае падабенства, чаго няма паміж украінцамі або паміж рускімі папуляцыямі.
Наш беларускі народ са старажытных часоў змог захаваць свой знешні выгляд, то бок нашую беларускую адметнасць, якая да сённяшніх дзён з’яўляецца эталонам славянскасці. Так сцвярджаў беларускі гісторык, грамадскі і палітычны дзеяча мінулага стагоддзя Вітаўт Тумаш, спасылаючыся на сваіх папярэднікаў антраполагаў, каторыя лічылі беларусаў найчысцейшым славянскім народам, які найлепш захаваў свае славянскія асаблівасці.
Аб тым, як выглядалі нашыя продкі, пісалі яшчэ два з паловай тысячагоддзя таму Герадот і два з паловай стагоддзя таму акадэмік Е.Ф. Карскі.
Дарэчы Е.Ф. Карскі называў галоўную прычыну ўтрымання сваёй
старажытнай адметнасці ва ўсёй яе чысціні, гэта тыя прыродныя ўмовы,
якія баранілі нашых продкаў ад любога іншаземнага ворага.
Але нашая захаваная адметнасць, гэта яшчэ падзяка нам, нашаму роду ад нашых беларускіх жанчын за тое, што нашыя продкі мужчыны кахаліся толькі са сваімі, а не з нейкімі заморскімі дзяўчатамі і толькі з імі стваралі сем’і, у якіх нашыя жанчыны нараджалі менавіта нам падобных дзяцей.
Па гэтай прычыне беларускія жанчыны генетычна вельмі падобныя на беларускіх мужчын, што і адзначыў у сваіх вывадах расійскі вучоны-генетык, доктар біялагічных навук, кіраўнік лабараторыі геномнай ге-аграфіі Інстытута агульнай генетыкі РАН А.П. Баланоўскі.
2) Вынікі генатыпавання карэнных жыхароў і чалавечых касцяных парэшткаў з археалагічных помнікаў Верхняга Падзвіння.
У 2014 годзе ў Санкт-Пецербургу адбылася міжнародная навуковая канферэнцыя на якой калектыў расійскіх генетыкаў (Е.М.Чэкунова і інш.) прадставіў работу пад назвай “Першыя вынікі генатыпавання карэнных жыхароў і чалавечых касцяных парэшткаў з археалагічных помнікаў Верхняга Падзвіння”
Мэтай працы стала вывучэнне генетычнай структуры насельніцтва рэгіёну Верхняга Падзвіння (Смаленскай вобл. і Пскоўскай вобл.). На працягу доўгага прамежку часу па дадзеным археалогіі, этнагеноміцы і палеагенетыкі для рэканструкцыі працэсаў фарміравання насельніцтва разглядаемай тэрыторыі, пачынаючы з эпохі неаліту, праведзена вывучэнне структуры генафонду карэннага насельніцтва гэтага рэгіёну і палеа-ДНК з археалагічных помнікаў Верхняга Падзвіння. ДНК-тыпаванне Y-храмасомы дазволіла выявіць у гэтым рэгіёне толькі еўрапейскія гаплатыпы: R1a1 (50%),) R1b1 (19%), N1c (25%) і I1a (6%).
Касцяныя астанкі з археалагічных помнікаў даследуемага рэгіёну таксама былі генатыпаваныя. Па маркерам Y-храмасомы яны былі аднесены да усходнееўрапейскай гаплагрупы R1a1, а другі ўзор да фіна-вугорскай гаплагрупы N1c. Гаплагрупа R1a1 прасочана ў насельнікаў вярхоўяў Заходняй Дзвіны (Пскоўскай і Смаленскай абласцей) пачынаючы з 5120 ± 120 гадоў таму да VIII-V стагоддзяў да нашай эры.
У выніку праведзеных даследаванняў устаноўлена, што карэнныя жыхары Верхняга Падзвіння з'яўляюцца нашчадкамі старажытных насельнікаў гэтай тэрыторыі, і генафонд насельніцтва дадзенага рэгіёна пэўна сфармаваўся як еўрапейская папуляцыя, пачынаючы з эпохі неаліту.
А цяпер, калі мы параўнаем вынікі даследавання (Е.М.Чэкуновай) Смаленскай і Пскоўскай вобласцей Расіі, з вынікамі даследавання (О.П. Баланоўскім) Віцебскай, Брэсцкай і Гомельскай вобласцей Беларусі, то ўбачым амаль абсалютнае падабенства генафондаў, і гэта невыпадкова, бо Смаленск быў у складзе ВКЛ больш за 250 гадоў, акрамя таго, як у Смаленскай, так і ў Пскоўскай абласцях нават у XX стагоддзі яшчэ вельмі значная частка насельніцтва запісвалася беларусамі.
Так расейскі акадэмік Пецербургскай Акадэміі навук Е.Ф. Карскі ў сваёй кніжцы “Белоруссы” адзначыў, што на 01.01.1903 года ў беларускіх губернях было 7,27млн. беларусаў, у тым ліку ў смаленскай губерні было 947,8 тыс. беларусаў , а на той жа час у пскоўскай губерні было 42,4 тыс. беларусаў.
Такім чынам папярэдні вывад (Е.М.Чэкуновай) можна распаўсюдзіць і на Беларусь: генафонд насельніцтва Беларусі сфармаваўся як еўрапейская папуляцыя, пачынаючы з эпохі неаліту.
Тым часам у пытаннях гiсторыi паходжання беларусаў iснуе многа белых плямаў, памылак і наўмысных спекуляцый. Версii на гэты конт агучваюцца самыя розныя.
Так згодна вялікарускай канцэпцы, якая мела статус афіцыйнай у ХІХ стагоддзі, а таксама ў савецкі час, расійскі народ складаецца нібыта з трох плямёнаў: вялікаросаў (рускіх), маларосаў (украінцаў) і беларусаў.
У адпаведнасці з гэтай канцэпцыяй, ігнаравалася існаванне самабытнага беларускага этнасу, а тэрыторыя Беларусі прызнавалася часткай вялікарускай тэрыторыі, законнай спадчынай кіеўскіх і маскоўскіх князёў, расійскіх імператараў, што ў пэўнай ступені апраўдвала ўключэнне беларускіх зямель у склад Расійскай імперыі ў выніку падзелаў Рэчы Паспалітай у другой палове ХVІІІ стагоддзя.
Згаданая тэорыя аспрэчваецца сёння многімі вучонымі, паколькі гістарычныя крыніцы сведчаць, што ніколі не існавала старажытнарускага народа, які б падзяліўся на беларусаў, украінцаў і рускіх. На самай справе існавалі старажытныя протанароды, якія склаліся ў самастойныя этнасы, кожны з якіх пайшоў сваім гістарычным шляхам.
У той жа час прыхільнікі польскай канцэпцыі сцвярджалі, што беларусы з’яўляліся часткай польскага этнасу, паколькі ў мовах гэтых народаў шмат агульных словаў. Гэтая тэорыя не атрымала шырокага распаўсюджання з прычыны непрыкрытай тэндэнцыйнасці. Але сама наяўнасць дзвюх супрацьлеглых і ўзаемавыключальных канцэпцый ― вялікарускай і польскай ― сведчыць пра тое, што беларусы з’яўляюцца самабытным і паўнапраўным этнасам, паколькі не маглі адначасова быць часткай польскага і рускага народаў.
Дык хто ж на самай справе нашыя продкi, а значыць і мы самі з пункту гледжання сучаснай навукі генагеаграфіі?
Адказы на гэтае пытанне пакуль што вельмі супярэчлівыя, і адны і тыя ж вынікі даследаванняў агучваюцца вельмі па-рознаму. А адбываецца так з-за таго, што генетычныя даследаванні беларусаў праводзяць нашыя суседзі расіяне.
Нам, беларусам, патрэбны дадатковыя даследаванні нашага генафонда на ўсёй тэрыторыі Беларусі менавіта нашымі беларускімі навукоўцамі. Таксама патрэбна генатыпаванне ўжо назапашанных археалагічных парэшткаў, каб пазнаць праўду – хто мы, беларусы?
3) Пінскае Палессе – прарадзіма славян.
У 2005 годзе выйшла ў свет кніга вядомага беларускага антраполага i генетыка, доктара біялагічных навук, прафесара Аляксея Ігнатавіча Мікуліча пад назвай “Беларусы ў генетычнай прасторы. Антрапалогія этнасу”. Гэтая навуковая кніга з’яўляецца фактычна падсумаваннем шматгадовай працы даследчыка ў галіне вывучэння асаблівасцяў генафонду i антрапалагічнага аблічча беларускага этнасу.
Вынікам больш чым трыццацігадовых экспедыцыйных даследаванняў стала гэтая навуковая праца, у якой зроблены вельмі важныя вывады.
Айчынныя генетыкі пад кіраўніцтвам А. І. Мікуліча ўстанавілі ў сваіх даследаваннях надзвычай важны факт: асноўная маса насельніцтва на тэрыторыі сучаснай Беларусі генетычна нязменная на працягу як мінімум 3500 гадоў. Маюцца толькі сляды чужародных этнасаў - не больш за тое. Такім чынам, ні аб якім “масавым прыходзе і рассяленні” на землях Беларусі славян не можа быць ніякай гаворкі. Максімум, пра што можна казаць, дык гэта пра “славянізацыю” мовы, матэрыяльнай і духоўнай культуры.
Аналіз пададзеных у гэтай кнізе картаў і табліц сведчыць пра аўтахтоннасць беларускага этнасу, яго глыбокую старажытнасць.
(Да спраўкі: аўтахтонны = мясцовы).
Сучасная карціна беларускага генафонду сфармавалася як шляхам доўгатэрміновага прыстасавання ў выніку адбору генетычных прыкметаў, так і ў працэсе этнічнай кансалідацыі.
Методыка “генетычнага гадзінніка”, выкарыстаная А. Мікулічам, дае магчымасць вылічыць прыкладны ўзрост беларускага этнасу з дапамогаю новай генагеаграфічнай тэхналогіі вывучэння прасторавай структуры генафонду. Супаставіўшы біягенетычныя даследаванні сучасных сельскіх груп насельніцтва і адпаведныя археалагічныя парэшткі А.І. Мікуліч сцвярджае, што „…беларусы (папуляцыі карэнных жыхароў) вядуць свой радавод цягам не меней як 130-140 каленаў, гэта значыць пачынаючы амаль за 1,5 тыс. гадоў перад Н.Х.”
На карце генетычных адлегласцяў ад сярэдніх беларускіх частот генаў насельніцтва Ўсходняй Еўропы яскрава відавочная адметнасць генафонду беларусаў, да якіх далучаюцца карэнныя жыхары Пскоўшчыны, Наўгародчыны, Смаленшчыны, Браншчыны, Віленскага краю i Украінскага Палесся. На думку A. Мікуліча і яго супрацоўнікаў, на карце зафіксаваны гістарычныя з’явы не XVII-XVIII стагоддзяў, а на тры тысячагоддзі ранейшыя.
Цікава, што з улікам усяго вывучаннага матэрыялу арэал беларускага генафонду ў агульных сваіх абрысах адпавядае межам Вялікага Княства Літоўскага сярэдзіны XV стагоддзя. Шматвекавое існаванне гэтай беларускай дзяржавы, адзінства паходжання, адметнасць мовы, духоўнай і матэрыяльнай культуры беларусаў спрыялі кансалідацыі старажытнага этнасу.
Антрапалагічнае адзінства паходжання, наяўнасць цягам некалькіх стагоддзяў сваёй дзяржаўнасці, асаблівасць мовы і культуры, перавага эміграцыйных працэсаў над іміграцыйнымі спрыялі ўтварэнню і кансалідацыі адметнай і пакуль што даволі трывалай этнічнай супольнасці беларусаў.
Такім чынам, паводле матэрыялаў археолагаў, як і антрапагенэтыкаў, Палессе можна разглядаць ў якасці магчымай прарадзімы славян.
Присоединяйтесь к ОК, чтобы посмотреть больше фото, видео и найти новых друзей.
Нет комментариев