Гісторыя баярскага сяла Рудня
Сяло Рудня – гэта паселішча майстроў-руднікаў і млынара, якія былі
нашчадкамі старажытных літоўскіх=беларускіх баярскіх родаў, продкі
каторых некалі былі ваярамі. У 1762 годзе ў гэтым баярскім сяле было
толькі чатыры хаты. У першай жыла сям’я баярына Стэфана
Мухароўскага, у дзвух другіх – сем’і баяраў Стэфана і Бенэдзікта
Паштэлянаў, а ў чацвёртай жыў баярын Васіль Саковіч.
Дзіўная справа, але такое некалі важнае для Пагосчыны сяло Рудня адышло ў нябыт, а аб ягоным існаванні цяпер зусім ніхто і зусім нічога не ведае. І гэта не гледзячы на тое, што яшчэ да Другой сусветнай вайны рэшткі гэтага сяла існавалі ў форме млечарні Дзюрдзя, а цагельня, першае апісанне якой было зроблена яшчэ ў 1762 годзе праіснавала да канца ХХ стагоддзя пад назвай Плянта.
Не ведаюць пра Рудню – пра сваё радавое гняздо – і нашчадкі заснавальнікаў гэтага старажытнага сяла, якія жылі недалёка ад яго на сваіх заможных хутарах яшчэ ў 60-я годы ХХ стагоддзя – гэта хутар Мухароўскіх і хутар Саковічаў, якія месціліся на ўскрайках сёл Ботава і Боркі.
Ёсць падставы меркаваць, што сяло Рудня ўзнікла незадоўга да таго, як узнікла мястэчка Пагост. Спачатку гэта было паселішча некалькіх майстроў-руднікаў, якія прыйшлі ў маёнтак Пагост ствараць тут прамысловасць. Справа ў тым, што Рудня – гэта свайго роду прамысловы комплекс маёнтка Пагост, які складаўся з прамысловасці па вытворчасці жалеза, прамысловасці па вытворчасці цэглы і яшчэ на тэрыторыі Рудні быў сканструяваны млын, жорны якога прыводзілі ў рух валы. Без такога прамысловага комплексу ўтварэнне мястэчка было б бадай што немагчымым.
Мястэчка на той час было вельмі патрэбна для ўсіх жыхароў сёл маёнтка. Менавіта неабходнасць паслуг ад разнастайных рамеснікаў для ўсіх сялян, ставілі першасную задачу перад кіраўнікамі не толькі маёнткаў, але і перад кіраўнікамі ўсіх узроўняў у дзяржаве і нават перад вялікім князям ВКЛ – гэта стварэнне ўмоў па ўцягванню ў рыначны абарот сельскага насельніцтва.
А дзеля гэтага неабходна было стварыць шчыльную сетку таргоў, то бок максімальна распаўсюдзіць таварна-грашовыя адносіны на сяле. Гэтую задачу вырашалі мястэчкі. Па гэтай прычыне з’явіўся артыкул у статуце ад 1588 году, згодна якому правы на прыняцце рашэння па стварэнню мястэчак было ўскладзена на ўладальнікаў маёнткаў.
Відавочна, што галоўную паслугу для сяла выконвалі на той час кавалі, якія рабілі і рамантавалі для кожнага хлебароба плугі, бароны, вазы для гужавага транспарту і іншы гаспадарчы інвентар, таксама розныя інструменты не толькі кожнаму гаспадару, але і для кожнай гаспадыні.
А акрамя таго, уласна кожнаму каню быў вельмі патрэбны каваль для навядзення педыкюру ягоных капытоў. Зрабіць індывідуальны заказ на падковы і лоўка падкаваць каня мог толькі добры майстар, які меў разнастайны інструмент і шматгадовы досвед у выкананні такой працэдуры, але галоўнае – неабходна было мець дабраякаснае коўкае жалеза, якога ой як бракавала, бо да панавання эпохі металургіі ў ВКЛ было яшчэ далекавата.
Тым часам на землях Беларусі было шмат даступнай сыравіны і ўжо існавала адносна нескладаная тэхналогія атрымання жалеза, якое здабывалі з балотнай руды. Але зусім не кожны мог зладзіцца з той нібыта простай тэхналогіяй.
Тагачасныя майстры не маглі забяспечыць такую высокую тэмпературу, пры якой плавіцца жалеза. Аднак яны вынайшлі больш просты спосаб як гэта зрабіць. Балотную руду варылі ў паўшарападобных пячах-домніцах. Такая печ рабілася з гліны і мелу. Да самога дна ў той печы рабілі адтуліны, куды ўстаўляліся гліняныя трубкі-соплы. У прымітыўную домніцу засыпалі пластамі драўляны вугаль і загадзя раздробленую балотную руду (рудзякі). Вугаль падпальвалі і праз соплы ўдзімалі халоднае (сырое) паветра. Гэты працэс атрымаў назву сырадутны.
Тэмпература падымалася да 1200 градусаў. Руда страчвала кісларод і ператваралася ў жалеза. Часцінкі яго апускаліся на дно печы, спякаліся і ўтваралі порыстую жалезную масу - крыцу. Калі печ астывала, яе ламалі, каб дастаць тую крыцу. Потым крыцу награвалі ў горане і плюшчылі цяжкімі молатамі, каб выціснуць з яе рэшткі шлака. Чым больш крыцу награвалі і кавалі, тым больш якаснае атрымлівалася крычнае жалеза.
Каб наладзіць вытворчасць жалеза ў маёнтку Пагост, які ўпершыню ўзгаданы ў архіўных дакументах у 1567 годзе, яго гаспадар Юрый Радзівіл прапанаваў майстрам - руднікам і кавалям, якія працавалі ў ягоных прамысловых цэнтрах - дапамагчы новаму маёнтку развіць сваю прамысловасць, каб затым пабудаваць мястэчка і царкву ў ім для жыхароў маёнтка.
Першымі руднікамі маёнтка Пагост сталі Мухароўскі і Паштэлян, таксама першым кавалём – Селюжыцкі, а млынаром – Саковіч. Калі дакладна гэта адбылося, на жаль невядома. Імёны тых першых руднікаў, кавалёў і млынара невядомы, таксама і невядома менавіта адкуль яны прышлі ў маёнтак Пагост.
Тым часам дакладна вядома, што ў 1762 годзе ў маёнтку Пагост было ўжо мястэчка Пагост з палацам, уніяцкай царквою і было сяло Рудня, а побач з ім была новая Рудня з механічнай падачай паветра ў горны, таксама з механічным вялізным молатам. Рудня – гэта даволі вялікая майстэрня па тыпу кузніцы. Тут было прдугледжана 4 працоўных месца з вялікім і малым кувадламі і накавальнямі, таксама горнамі з клінчатымі мяхамі для разагрэву і коўкі крычнага жалеза.
На тэрыторыі Рудні дзейнічаў механічны млын, жорны якога прыводзілі ў рух валы. Дарэчы ўсе механізмы на новай Рудні, якія прыводзіліся ў рух першапачаткова мускульнай сілай людзей, цяпер усё гэта выконвалася з дапамогай коннага прывада, або валамі.
Непадалёку ад новай Рудні была пабудавана новая цагельня. Тут рабілі цэглу для ўсіх людзей маёнтка на ўсе патрэбы – на печы, на падмурак царквы ці іншых забудоў.
Цагліна-сырэц (неабпаленая цэгла) нарыхтоўвалася пераважна вясной і восенню, а яе абпальванне адбывалася з чэрвеня па верасень.
Дарэчы, для вырабу цэглы падыходзіць не ўсякая гліна. Тлустая і глейкая гліна ўсыхае і карабаціцца ад спякоты. Ілаватая гліна робіць цэглу друзлай. Прыдатная сыравіна павінна абавязкова ўтрымоўваць пясок і не быць занадта ліпкай.
Каб выкапаная гліна стала аднастайнай, яе камячылі. Для палягчэння гэтага працэсу будаваўся памост, дзе па цэнтру ўсталёўваўся слуп. На памост накладвалі гліну, а да слупа прывязвалі быкоў, папярэдне закрыўшы ім вочы. Яны хадзілі вакол слупа і камячылі сыравіну, даводзячы яе да неабходнага стану.
Фармаванне цэглы адбывалася на спецыяльным століку. Работнік браў ком перамятай гліны, уціскаў яго ў форму, згладжваў рукамі і планкай. Далей гліна з формай цэглы змяшчалася на ток – мураванае роўнае месца, пасыпанае пяском, каб сохлі. Такіх пляцовак на пагосцкай цагельні было 5 і ўсе яны былі абаронены ад дажджу і сонца страхой пакрытай дранкай.
Калі надвор'е стаяла добрае, цэгла паспявала высахнуць за тры дні. Тады цэглу пераносілі ў шопы, якія таксама былі крытыя дранкай. Цэглу складвалі на рабро ў клеткі, каб вільгаць канчаткова выпарылася.
Наступны крок - гэта абпал цэглы-сырца, з якога і складалася спецыяльная печ з пустатой ўнутры. Спякота ад дроў пранікала да кожнай цагліны, для чаго будучы будаўнічы матэрыял складаўся на рабро з прамежкамі ў 1 вяршок.
Дровы закладваліся ў спецыяльныя адтуліны - ачэлкі. Яны размяшчаліся па доўгім баку печы, іх колькасць даходзіла да 12 штук.
Калі ўвесь сырэц укладваўся ў печ, сценкі абшмароўваліся глінай, а верх засцілаўся дзёрнам для ўтрымання цяпла. Абпал цэглы - справа вельмі няхуткая. Спачатку ў кожную ачэлку ўкладвалі па запаленым палене. Гэты лёгкі жар, які падтрымліваўся на працягу двух сутак, канчаткова высушваў сырэц. Прыкметай гэтага служыў чорны дым, які пачынаў выходзіць замест вадзянога пару.
Затым дровы закладваліся глыбей, запал паступова павялічваўся. У такім стане печ працавала 6-7 дзён. Пасля прагарання апошняй партыі дроў ачэлкі зачыняліся цэглай для ўтрымання цяпла. Печы давалі астыць. Падчас разборкі печы цэгла сартавалася на некалькі груп:
Жалязняк - бліжэйшая да агню цэгла. Яна была самай моцнай і не ўбірала вільгаць.
Паўжалязняк - некалькі чырванейшая за жалязняк.
Чырвоная - больш мяккая цэгла яркага колеру, якая выкарыстоўвалася для муру сцен.
Той факт, што Рудня і цагельня ў 1762 годзе называліся новымі сведчыць аб тым, што вытворчасць жалеза і цэглы была наладжана тут значна раней, а памяшканні, пакрытыя дранкай пабудаваны былі зусім нядаўна на той час. І звязана гэта было магчыма з праведзенай рэканструкцыяй, то бок механізацыяй усіх працэсаў.
Пляцоўка па размяшчэнню вытворчасці жалеза была выбрана каля двара маёнтка Пагост, то бок каля дворышча Ботава, якое разам з дворышчам Чухава сталі сялом Пагост яшчэ ў 1539 годзе.
Напачатку жалеза тут выраблялася самым прымітыўным спосабам. Паступова пагосцкія руднікі сталі ўдасканальваць працэс. Так яны павялічылі вышыню сырадутных горанаў, у выніку чаго шлях газаў у печы стаў даўжэйшы, тым самым павысілася тэмпература і ступень аднаўлення руды, якая паступала ўжо ў найбольш гарачую зону горана.
Затым руднікі прымянілі клінчатыя мяхі, якія раней прыводзіліся ў рух мускульнай сілай людзей, а цяпер з дапамогай коннага прывада, што дазволіла значна павялічыць колькасць паветра, якое ўжо бесперапынна стала падавацца не толькі ў сырадутную печ, але і на рабочыя месцы, дзе кавалася крычнае жалеза.
Пагосцкія руднікі сканструявалі таксама механічны вялізны молат, які плюшчыў крычнае жалеза і пазбаўляў яго ад непатрэбных шлакаў. Мускульную сілу руднікаў амаль на ўсіх працоўных месцах замянілі механізмы, якія прыводзіліся ў рух моцнымі і працаздольнымі валамі.
На рудні быў таксама сканструяваны механічны млын.
Такім чынам, вытворчасць жалеза імкліва ўдасканальвалася. Пры гэтым руднікамі ўвесь час заставаліся Мухароўскія і Паштэляны, затым з’явіўся Осіп Дзюрдзя, які звычайна працаваў на цагельні, а млынарамі былі Саковічы – як на Рудні, так і на вадзяным млыне ў сяле Камень.
Такім чынам за вельмі кароткі гістарычны час мы назіраем магутнае, дынамічнае развіццё сяла і маёнтка Пагост. Так, пачынаючы з ўзнікнення сяла Пагост у 1539 годзе на аснове дворышч Чухоў і Ботоў, ужо ў 1567 годзе сяло стала маёнткам Пагост і адначасова з ім было створана 9 новых маленькіх сёл, належачых да яго.
Развіццё маёнтка не супынялася, і ўжо ў 1645 годзе ўпершыню ўзгадваецца ў нарматыўных актах ВКЛ двор Пагост, мястэчка Пагост, з сёламі да іх налпежачымі: Камень, Ботава, Чухава, Плоскінь, Дальняя Лука, Церабень, Дубнавічы, Лобча. Акрамя таго ў мястэчку Пагост узгадана уніяцкая царква Сваятога Мікалая і палац маёнтка Пагост на беразе возера.
Сёння цяжка ўявіць, але на той час усе гэтыя сёлы разам з мястэчкам налічвалі не болей 20 хат, а гэта значыць, што ў кожным сяле было па 2-3 хаты. Тым не менш, стварэнне маёнтка Пагост з вялікай колькасцю сёл да яго належачых неабходна дічыць вялікім дасягненнем у развіцці земляробства на Пагосчыне.
Першачарговую ролю ў гэтым адыграў вядома ж створаны прамысловы комплекс, які садзейнічаў росту вытворчасці працы, хуткаму развіццю сельскай гаспадаркі, а значыць і росту дабрабыту ўсіх людзей Пагошчыны. Прамысловы комплекс, як і сяло сталі называць Рудня.
Згодна Інвентару маёнтка Пагост ад 1762 году “ў Рудні былі руднікі Стэфан Мухароўскі, Стэфан Паштэлян і Бенедыкт Паштэлян, а таксама млынар Васіль Саковіч“.
У Стэфана Мухароўскага былі сыны Гаўрыла і Іван. Таксама ў Стэфана было 2 кані і 2 вала.
У Стэфана Паштэляна быў сын Іван і таксама 2 кані і 2 вала.
У Бэнедікта Паштэляна быў сын Міхась, 2 кані і 1 вол.
У гэтым жа інвентары адзначана, што з зямянамі Стэфанам Мухароўскім, Стэфанам і Бенэдіктам Паштэлянамі, а таксама з Васілём Саковічам быў заключаны кантракт на арэнду зямлі, на якой было пабудавана сяло Рудня, з прамысловым комплексам Рудня, дзе была наладжана вытворчасць жалеза, цэглы, а таксама там жа быў збудаваны механічны млын.
Паводле гэтага кантракту агульная гадавая плата падатку складала 120 злотых. Ад усіх іншых плат і павіннасцяў, як сяло Рудня з прамысловым комплексам Рудня, так і ўласна зямяне Стэфан Мухароўскі, Стэфан і Бенэдікт Паштэляны і Васіль Саковіч вызваляліся.
Аб размеры гэтага падатку можна зрабіць уражанне, параўнаўшы яго з падаткамі іншых прафесій і іншых сёл Пагосчыны таго счасу. Для параўнання разгледзім тагачасныя падаткі некаторыых пагасчан, нашчадкі якіх жылі ў Пагосце ў ХХ стагоддзі а некаторыя працягваюць жыць калі не ў Пагосце, то ў Борках.
Так каваль Стэфан Селюжыцкі з двума братамі плацілі 4 злотых.
Каваль Гаўрыла Селюжыцкі з братам – 3,15 зл.
Слесар Іван Селюжыцкі – 1,2 зл.
Млынар у Камені Андрэй Саковіч – 2,15 зл.
Ткач Лявон Кушнерэвіч з братам – 2,2 зл.
Стэльмах (калёсны майстар) Хваедар Кушнерэвіч – 2 зл.
Музыкант Малафей Быковіч – 3 зл.
Кравец Федар Завацкі – 3,15 зл.
Земляроб Васіль Кушнерэвіч – 1,11 зл.
Земляроб Іван Быковіч з двума жанатамі сынамі – 3,7 зл.
Земляроб Васіль Янковіч з братам – 5 зл.
Усе яны павінны былі адбыть па 4 гвалта за год.
5 пагосцкіх габрэяў плацілі па 6 зл. і 3 – па 3 зл. Акрамя таго габрэі былі вызвалены ад гвалтаў.
Усяго жыхары мястэчка Пагост плацілі падаткаў 229,19 злотых у год ад 85 дымоў (хат)
Чухаўскія жыхары ад 96 дымоў плацілі падатак 183 злотых штогод.
Ботаўскія жыхары ад 95 дымоў плацілі падатак 342 злотых штогод.
Каменскія жыхары ад 46 дымоў плацілі падатак 212 злотых.
Нагадаю – усяго 4 жыхара ад Рудні плацілі падатак 120 злотых штогод.
Факт параўнальна высокага падатка красамоўна сведчыць аб тым, які вялікі заробак мелі жыхары сяла Рудня ў параўнанні з іншымі жыхарамі маёнтка Пагост.
Дарэчы, у кантракце руднікі і млынар узгадваюцца зямянамі. Тым часам Энцыклапедыя ВКЛ паведамляе:"Зямяне – катэгорыя ваеннаслужылага насельніцтва ВКЛ, да 1528 года баярскія ваенныя атрады маюць нейкую адрознасць ад зямянскіх. Пазней гэтыя катэгорыі атаясамляюцца (зямяне= баяры)”.
А гэта азначае, што тыя жыхары сяла Рудня, якія стварылі прамысловы комплекс Рудня на Пагосчыне былі са старажытнага баярскага роду і іхныя дзяды былі ваярамі ВКЛ, магчыма нават мелі гербы і некалі баранілі нашую Літву=Беларусь ад ворага.
Па ўсяму відаць, што ў 1762 годзе старэйшым руднікам, а значыць і галоўным арганізатарам прамысловасці на Рудні быў Стэфан Мухароўскі. Так сталася, што амаль праз 200 гадоў ягоны нашчадак Мікалай Аляксеевіч Мухароўскі з жонкаю Таццянай Андрэеўнай пабудавалі хутар амаль што на месцы таго старадаўняга сяла Рудня – зусім недалёка ад млына, млынаром якога быў у тыя старадаўнія часы Васіль Саковіч.
Нашчадак жа Высіля Саковіча - Якаў Антонавіч Саковіч з жонкаю Матронаю Ціханаўнай таксама пабудавалі хутар, які быў на той час на краю Ботава, але праз некаторы час вакол яго ўзнікла шмат новых забудоў і той хутар апынуўся амаль што цэнтрам ботаўскай новабудоўлі. Якаў з Матронай нарадзілі трох сыноў – Васіля, Янэка і Віктара.
Васіль Якаўлевіч Саковіч пабраўся з Елізаветай Кірылаўнай і ў іх нарадзілася Алена, Вечаслаў, Таццяна і Мікалай.
Алена Васільеўна з Ярмаловічам Уладзімірам Алчксандравічам нарадзілі Аляксандра і Уладзіміра. Уладзімір з Валерыяй нарадзілі Міхаіла.
Вечаслаў Васільевіч з Марыяй Рыгораўнай нарадзілі Ірыну і Таццяну. Ірына нарадзіла Антона, а Таццяна – Настассю і Іллю.
Таццяна Васільеўна з Іванам Уладзіміравічам нарадзілі Уладзіміра і Аляксандра. У Уладзіміра нарадзіўся Трафім і Максім, а у Аляксандра – Арцём.
Мікалай Васільевіч з Наталляй Уладзіміраўнай нарадзілі Аксану і Вольгу.
Янэк Якаўлевіч Саковіч пабраўся з Еўдакіяй Данілаўнай і ў іх нарадзілася дачка Ліда і сын Сяргей. У Лідзіі Іванаўны нарадзіўся сын Валерый, а ў Сяргея Іванавіча нарадзіўся сын Генадзь і дачка Ларыса.
Віктар Якаўлевіч Саковіч пабраўся з Вольгай Мікалаеўнай Янковіч і ў іх нарадзіўся сын Васіль. Васіль Віктаравіч узяў шлюб з Марыяй Пятроўнай, якая была са старажытнага літоўскага=беларускага баярскага роду Сухаверхіх з Ботава. У Васіля і Марыі нарадзіліся дочкі Ларыса і Вольга. У Вольгі з Віталем нарадзілася дачка Аліна і сын Ягор.
Ці ведалі Якаў Антонавіч Саковіч з ботаўскага хутара і Мікалай Аляксеевіч Мухароўскі з боркаўскага хутара, што з'яўляюцца нашчадкамі старажытных баярскіх родаў Саковічаў і Мухараўскіх? Напэўна, што не.
І тым не менш, паводле Уставы па вывадзе шляхетства за прымоваю ад 1522 году для доказу шляхецкага паходжання дастаткова было сведчання двух суродзічаў-шляхцічаў, ці нейкага пісьмовага пацверджання прыналежнасці да баярскага роду суродзіча-продка. Гэтыя ўмовы дзейнічаюць і цяпер, не гледзячы на тое, што прынятыя яны былі ў нашай старажытнай дзяржаве ВКЛ, якой ужо няма.
Але калі ёсць патрэба, ці проста жаданне выправіць дакументы на шляхецтва, то можна гэта зрабіць і цяпер у “Мінскім сабранні нашчадкаў шляхты і дваранства”.
А тым часам нашчадкі старажытнага баярскага роду Мікалай Аляксеевіч Мухароўскі з жонкаю Таццянай Андрэеўнай нарадзілі дачку Анастасію, сыноў Аляксандра і Астапа.
Анастасію засватаў ботаўскі хлопец Долмат Адам. Яны ўзялі шлюб і нарадзілі сына Івана і дачку Галіну. Галіна пакахалася з мясцовым хлопцам Мікалаем Шпакоўскім, які таксама, як і Галіна належыў да старажытнага беларускага баярскага роду. Акрамя таго ў ХІХ стагоддзі Шпакоўскія пацвердзілі сваё шляхецтва ў расійскім судзе і атрымалі статут дваранства. Ведалі аб сваім паходжанні Галіна з Мікалаем, ці не, але ў іх нарадзіліся сыны Аляксандр і Сяргей, якія з’яўляюцца нашчадкамі Стэфана Мухароўскага, які ў сваю чаргу быў нашчадкам старажытнага літоўскага=беларускага баярскага роду, а згодна Уставы па вывадзе шляхетства за прымоваю ад 1522 году – усе нашчадкі Стэфана Мухароўскага з’яўляюцца беларускай шляхтай па факту нараджэння.
Старэйшага сына Мікалая і Таццяны Мухароўскіх – Аляксандра, падчас вайны немцы меліся забраць разам з ягонымі аднагодкамі на работы ў Нямеччыну, але на адным з этапаў яго з групай самых рослых і дужых хлапцоў перанакіравалі на шахты Кольскага паўвострава. Пасля вайны Аляксандр вярнуўся дамоў у свой хутар, а там яго чакала не толькі ягоная сям’я, але і нявеста Ліда – шляхцянка з Ботава, а справа была так.
Да вайны дзяўчынка Ліда Пратасавіцкая вучылася у Пагосцкай школе. Падчас акупацыі немцы абавязалі яе і Нікіпорчыка працаваць настаўнікамі ў Боркаўскай школе, а пасля вайны Лідзія працавала хатняй настаўніцай у Борках на Запруддзі з дзяцьмі-пераросткамі, якія сароміліся хадзіць у школу. Заняткі праводзіліся на хутары Мухароўскіх. Тут яе і запрымеціла маці Аляксандра, якая і засватала Лідзію.
Дзяўчына глянулася Аляксандру, але яго адразу забралі ў Чырвоную армію і адправілі служыць на 3 гады ў Маскву. Хлопец Лідзіі таксама вельмі спадабаўся і яна яго дачакалася, не гледзячы на тое, што ён быў нібыта зусім не шляхціч. Так лічыла Лідзія. Гэтак жа лічыў і Аляксандр, хаця быў ён нашчадкам старажытнага літоўскага = беларускага баярскага роду, то бок сама што нінаёсць шляціч.
У іх нарадзіўся сын Вечаслаў і дачка Ларыса. Вечаслаў Аляксандравіч з Галінай Іванаўнай нарадзілі дачок Ганну, Вольгу і сына Аляксея. Ганна нарадзіла Міхаіла і Пятра.
Ларыса Аляксандраўна з Рыгорам Рэй нарадзілі сына Дзяніса. Дзяніс з Ганнай нарадзілі дачку Арыну. Усе яны належаць да двух шляхетных родаў Пагосчыны – Пратасавіцкіх і Мухароўскіх.
Тым часам малодшы сын Мікалая Аляксеевіча і Таццяны Андрэеўны – Астап, якога ўсе больш ведаюць як Стась, адслужыў у войску свой 7-гадовы марафон і пасля японскага фронту вярнуўся дамоў на свой хутар. У хуткім часе ён пакахаўся з зубным лекарам Нінай Пятроўнай, якая працавала ў пагосцкай амбулаторыі. Яны ажаніліся, пабудавалі ў Пагосце хату і нарадзілі дачку Людмілу і сына Анатоля. У Людмілы з Віктарам нарадзіўся сын Арцём, у якога з Аленай нарадзілася 2 дачкі – Варвара і Васіліса. І вядомая справа, што ніхто з іх не ведаў ні пра Рудню, якую некалі заснаваў іх продак Стэфан Мухароўскі і ні пра тое, што ўсе яны, нашчадкі таго Стэфана належаць, як і ён да старажытнага баярскага роду.
Неўзабаве Стась, ён жа Астап, ён жа Яўстафій Мікалаевіч Мухароўскі стаў загадчыкам цагельнага завода Плянта, які заснаваў ягоны продак Стефан і называўся той заводзік у 1762 годзе проста цагельняй.
Менавіта з цэглы, вырабленай на той цагельні быў зроблены падмурак першай уніяцкай Мікалаеўскай царквы, побач з якой была пабудавана і хата першага пагосцкага святара Якава Марціновіча. Літаральна ў некалькіх метрах ад ужо разбуранай той царквы і пабудаваў сваю хату Яўстафій Мікалаевіч. Штогод увесну, пры ўзворванні свайго маленькага агародзіка плуг выварочваў з зямлі цагляныя аскепкі таго сярэднявечнага падмурка.
Дарэчы, кавалкі гэтага падмурка былі і ў агародах усіх суседзей Мухароўскіх – у Воранаў, Янковічаў і ў нас, таксама Янковічаў, але самы доўгі кавалак яго быў на нашым агародзе. Месцамі той подмурак выходзіў на паверхню і меў каля 20 метраў у даўжыню, а цягнуўся ён уздоўж агародаў бацькоў Юры Янковіча і Воранаў. Юрын бацька раскапаў той падмурак на сваім агародзе. Самы ніз яго быў зроблены з вялізных цаглін, даўжыня якіх дасягала амаль што да метра. Акрамя таго пры тых раскопках было знойдзена шмат розных манет часоў ВКЛ.
З той жа цэглы будаваўся і падмурак уніяцкай Пакроўскай царквы з плебаніяй, то бок з хатай святара на Дзеддомаўскай горцы. Да сёй пары захаваліся руіны тых падмуркаў – цяпер такой трывалай цэглы не ўмеюць вырабляць і ківаюць на дрэнную якасць гліны, як на Плянце, так і па ўсёй Беларусі.
Нагадаю: цэгла на Пагосцкай Рудні выраблялася з нашай пагосцкай гліны і сартавалася на некалькі груп:
Сорт жалязняк – была самая моцная цэгла, якая не ўбірала вільгаць і выкарыстоўвалася на ніжні пласт падмурка, які быў у грунце.
Сорт паўжалязняк - некалькі чырванейшая цэгла за жалязняк, якая выкарыстоўвалася на верхні пласт падмурка.
Сорт чырвоны - больш мяккая цэгла яркага колеру, якая выкарыстоўвалася для муру сцен.
Стэфан Мухароўскі, які належыў да старажытнага літоўскага=беларускага баярскага роду, змог так удасканаліць тагачасную прыметыўную ручную тэхналогію выраба цэглы, што атрыманая якасць ТАДЫ, аказалася неверагоднай і недасягальнай ЦЯПЕР – у век тэхнічнага прагрэсу і стварэння.
Пастскрыптум
У 1762 годзе ў сяле Рудня жыў нашчадак старажытнага баярскага роду Стэфан Мухароўскі. У яго было 2 сына – Гаўрыла, Іван і 3 дачкі – Дамініка, Агата і Кацярына. Ад сыноў было ў яго 2 унука Макар ды Павел, а ад іх 6 праўнукаў – Якаў, Акім, Марцін, Сцяпан, Іван і яшчэ Сцяпан.
У тым жа 1762 годзе ў сяле Рудня жыў нашчадак старажытнага баярскага роду Васіль Саковіч з жонкай Ганнай. У іх была дачка Кацярына, ды 3 сыны – Лявон, Малафей і Іван. І было ў Васіля Саковіча 2 унука – Рыгор Малафеевіч і Рыгор Іванавіч.
Праз 100 гадоў у аднаго з 6 праўнукаў Стэфана Мухароўскага нарадзіўся ўнук, а можа і праўнук Мікалай Аляксеевіч Мухароўскі, а ад аднаго з унукаў Васіля Саковіча – Рыгора ці Малафея – ўнук, а можа і праўнук Якаў Антонавіч Саковіч.
Яшчэ праз 100 гадоў у Мікалая Аляксеевіча і Якава Антонавіча агулам было ўжо 50 нашчадкаў.
Тое, што Стэфан Мухароўскі і Васіль Саковіч ведалі пра сваю прыналежнасць да старажытных літоўскіх=беларускіх родаў сумневу не ўзнікае – у кантракце гэты факт адназначна прапісаны. У другой палове ХVIII стагоддзя і нават напачатку ХІХ яшчэ калі-нікалі рабілі ў нейкіх дакументах пазнакі аб баярскай прыналежнасці, але пачынаючы з 1811 году ўжо ўзгадваліся толькі дваране. Усе былыя зямяне, баяры і шляхта павінны былі праз суды пацвердзіць сваё паходжанне і зарэгістравацца дваранамі. Зрабіць гэта было для многіх амаль немагчыма і ўсе яны раптам сталі “крепостными крестьянами”
Тым часам, як сцвярджае старшыня Мінскага сходу нашчадкаў шляхты і дваранства Ігар Чакалаў-Шыдлоўскі, што ў нашым сучасным грамадстве “ледзь не кожны дзясяты беларус мае карані, якія злучаюць яго з існаваўшым калісьці саслоўем - шляхты. У часы Вялікага Княства Літоўскага каля 10-15% яго насельніцтва складала шляхта. Унікальная сітуацыя, калі параўнаць з суседнімі еўрапейскімі дзяржавамі, дзе дваран было 1-3%. Таму можна меркаваць, што прыблізна тыя ж 10-15% складаюць спадчыннікі шляхты”.
На першы погляд разважаць пра прырост, як насельніцтва беларусі агулам, так і шляхты ў тым ліку на прыблізна аднолькавы адсодак безумоўна правамерна.
Прыклад жа баярскага сяла Рудня наводзіць на іншую думку. Так той факт, што ў 1762 годзе Стэфан Мухароўскі і Васіль Саковіч былі запісаныя ў кантракце зямянамі= баярамі азначала, што яны не прайшлі перарэгістрацыю на шляхту, якая праводзілася з 1522 году. Гэты факт сведчыць аб тым, што яны - Стэфан Мухароўскі і Васіль Саковіч – не ўвайшлі ў статыстыку ВКЛ, як шляхта.
Прычым не ўвайшлі ў тую статыстыку і тры дачкі Стэфана Мухароўскага і адна дачка Васіля Саковіча. А гэтыя дочкі павыходзілі замуж за сваіх жа хлопцаў – Селюжыцкіх, Быковічаў, Кушнерэвічаў і іншых. А ўжо іх дочкі - Селюжыцкіх, Быковічаў, Кушнерэвічаў пайшлі замуж за Янковічаў, Завацкіх, Пашэлюкоў і гэтак далей. Такім чынам праз нейкіх 200 – 300 гадоў усе роды на Пагошчыне сталі шляхтай.
Такім чынам не 10-15% складаюць цяпер спадчыннікі шляхты, а значна больш. На маё меркаванне гэтая лічба складае 80-90%.
Чаму не 100? Справа ў тым, што ў нашу краіну па нейкай нагодзе прыязджаюць людзі з суседніх і не толькі з суседніх краін.
Праз некалькі пакаленняў яны таксама стануць беларускай шляхтай. Беларусь - не проста шляхетная дзяржава, а дзяржава-шляхта.
Присоединяйтесь к ОК, чтобы посмотреть больше фото, видео и найти новых друзей.
Нет комментариев