Айчына і беларусы
Калi Ваша прозвiшча ёсць у шляхецкiх гербоунiках, то верагоднасць таго, што Вы нашчадак высакароднага саслоуя вялiкая - так сцвярджаюць у “Мінскім сабранні нашчадкаў шляхты і дваранства”.
Отчизна, одчизна, отчыжна, отчызна, очизна, оччизна, очызна. Гэта варыянты напісання ў розных сярэднявечных крыніцах старажытнабеларускага слова, якое сёння абазначаецца адным словам айчына, і ўтвораны яны ад старабеларускай лексемы атец.
Усе гэтыя словы прадстаўлены Гістарычным слоўнікам беларускай мовы, які дае ім такія тлумачэнні: 1. Радзіма, айчына. 2. Маёмасць, атрыманая ў спадчыну ад бацькі. 3. Спадчына .
Айчына. У сучасным паняцці – гэта Радзіма. Для нас, беларусаў, айчына гэта дзяржава Беларусь. У сярэднявечнай жа Літве, нашай першай дзяржаве пад назвай Вялікае княства Літоўскае, для яе грамадзяніна паняцце айчына перш за ўсё азначала зямля, на якой ён працаваў і якая была дадзена яму ў вечнасць. Гэта ўласнае дворышча і ўсё тое, што да яго адносілася, што дасталася ў спадчыну ад бацькі - хата з клуняй і свіранам, пашня і сенажаць, уваходы лясныя і дубраўныя, азёры і рэчкі.
Гэткае дворышча называлася атчызным дворышчам, ці атчызнай. Па сутнасці гэта і ёсць Радзіма, бо менавіта з атчызных дворышч грамадзян складалася дзяржава. Але тагачаснымі беларусамі Радзіма ўспрымалася не як дзяржава, а менавіта як той яе куток, дзе была ягоная хата ў якой ён жыў разам з жонкай і дзецьмі, дзе жылі ягоныя бацька і маці.
За сваі атчызныя дворышчы ў старажытныя часы беларусы службаю ваеннаю служылі ў час вайны. Гэтая служба называлася баярскаю, а ваяроў называлі баярамі. Да ХVІІ стагоддзя ў нашай дзяржаве існавала нерэгулярнае войска, як вiд апалчэння. Калі на Айчыну нападаў вораг, то пад дэвізам Пагоня склікалася войска і баяры баранілі нашую Літву, а за ваенную службу іх надзялялі зямлёю і ніякіх іншых плат за гэтую зямлю яны больш не мелі.
Напрыканцы XVI стагоддзя баяраў ВКЛ сталі называць на польскі манер шляхтай і збор войска стаў аб’яўляцца пад дэвізам Паспалітае рушанне. Так сталася, што ў XVIІІ стагоддзі ў нашай дзяржаве шляхта была самай мнагалікай у Еўропе. Калі ў Расіі, Прусіі, Аўстрыі дваранства складала толькі каля 1% ад усяго насельніцтва, то ў тагачаснай Беларусі гэтая лічба складала 10-12%.
Такую лічбу дае “Энцыклапедыя ВКЛ”, але многія навукоўцы лічаць, што шляхта ў ВКЛ складала 16 і нават да 20 адсодкаў. Больш за палову яе былі малазямельныя і беззямельныя шляхцічы, многія з каторых ішлі на службу ў прыватны ці ў дзяржаўны маёнтак – там яны служылі ў войску ці бралі як бы ў арэнду зямлю, працавалі на ёй, плацілі падаткі і тым самым станавіліся нібыта сялянамі.
З пункту гледжання сённяшняга дня ў гэтым выпадку шляхціч быццам губляў статус прывілеяванага саслоўя і пераходзіў у саслоўе падатнае. На самой жа справе матэрыяльна ён меў ад таго пэўную выгаду.
Так напрыклад, калі баярын атрымліваў ад дзяржавы ці ад князя зямлю, то за яе ён плаціў падатак крывёй, то бок хадзіў на вайну. Сваю ж зямлю ён здаваў селяніну. Селянін за яе карыстанне плаціў баярыну падатак, які складаў траціну з ураджая. Тым часам селяніну заставалася дзве траціны. Відавочна, што селянін меў у два разы большую выгаду з той зямлі, чым баярын.
У той жа час, калі баярын меў 5, 10, ці напрыклад 760 такіх надзелаў зямлі, то гэтыя траціны складваліся і ператваралі такога баярына ў магната. Так у 1528 годзе магнацкі род Радзівілаў павінен быў пастаўляць у войска 760 коннікаў. Гэты факт паказвае, што род Радзівілаў быў у 760 разоў багацейшы за звычайнага баярына.
Але калі вярнуцца да баярына з адным надзелам зямлі, то яму было выгадна самаму працаваць на зямлі і плаціць падатак, а значыць было больш выгадна быць селянінам, чым баярынам. Акрамя таго ў баярына была вялікая рызыка быць забітым на вайне.
У XVIІ стагоддзі, пасля прыняцця Соймам рашэння аб магчымасці ўласнікам зямлі не хадзіць на вайну, а плаціць пры гэтым вайсковы падатак, дробныя баяры так і пачалі рабіць – тым самым яны паступова ператвараліся ў сялян. Пры гэтым пасля падзелаў бацькавай зямлі паміж нашчадкамі - ад той зямлі праз некалькі пакаленняў амаль нічога не заставалася і шляхта ператваралася ў беззямельную.
Беззямельныя шляхцічы прыходзілі ў мястэчкі. Там ім уласнікі маёнткаў выдзялялі зямлю і яны станавіліся мяшчанамі.
Беззямельнымі шляхцічамі, нашчадкамі баяр маглі быць продкі многіх нашых родаў з сёл Пагосчыны. Даведацца аб гэтым дасканала нажаль немагчыма па прычыне адсутнасці тагачасных пісьмовых звестак. Тым часам у кожнага нашага продка, незалежна ад таго кім ён быў у тыя старадаўнія часы - селянінам, мяшчанінам ці баярынам умовы жыцця і працы ў іх былі амаль што аднолькавыя.
Дарэчы менавіта ў Пагосце знаходзяцца карані не толькі пагасчан і барэцкіх сучасных жыхароў, але таксама жыхароў Каменя, Ботава і Чухава. Першапачаткова Пагост – гэта назва сяла, якое ўзнікла задоўга да ўзнікнення мястэчка Пагост.
Паселішчы Камень, Ботаў, Чухаў, як і Новы Двор маглі існаваць яшчэ ад эпохі камня, аб чым сведчаць мнагалікія стаянкі ў розныя перыяды каменнага і адначасова жалезнага вякоў. Прычым артэфакты розных перыядаў знаходзіліся ўперамешку, што сведчыць аб паступовым і мірным пераходзе да веку жалеза.
Тым часам незадоўга да 1539 году ўсе тыя сёлы, акрамя Новага Двара, былі дворышчамі будучага сяла Пагост. Цяперашнія сёлы Камень, Ботава, Чухава і былі тым сярэднявечным сялом Пагост, якое раней уваходзіла ў маёнтак Бобрык. І толькі пасля 1588 году, з мэтай стварэння шчыльнай сеткі таргоў і максімальнага ўцягвання ў рыначны абарот сельскага насельніцтва быў прыняты статут ВКЛ, які дазваляў уласнікам маёнткаў засноўваць новыя мястэчкі без дазволу вялякага князя.
Падобна на тое, што Юрый Радзівіл скарыстаўся гэтым статутам і мястэчка пад той жа назвай Пагост было створана. Амаль што адначасова з утварэннем мястэчка распачалося будаўніцтва як мястэчка Пагост і Дварца маёнтка на беразе возера, так і будаўніцтва уніяцкай царквы Святога Мікалая. Будаўніцтва царквы пры гэтым магло распачацца не раней 1596 году, бо менавіта ў гэтым годзе была прынята Берасцейская царкоўная унія, а першая царква ў Пагосце была уніяцкай.
Дык кім жа былі нашыя продкі пагасчане да таго, як прыйшлі яны ў мястэчка Пагост? Нажаль дакладнага адказу на гэтае пытанне няма. Тым часам можна ўпэўнена меркаваць, што некаторыя з іх прыйшлі з суседніх сёл, бо ў Духоўнай метрыцы ад 1750 году ёсць прозвішчы людзей, якія жылі толькі ў гэтых сёлах і ў мястэчку Пагост. Па гэтай прычыне Селюжыцкія маглі прыйсці з Ботава ці з Чухава, Саланевічы з Каменя ці з Ботава, Зенюцічы і Саковічы з Чухава.
І вельмі можа быць, што продкі гэтых родаў жылі на Пагосчыне яшчэ ад каменнага веку, а некаторыя маглі прыйсці з войска Юрыя Радзівіла, а значыць - баярамі. Пацвярджэннем такога меркавання можа быць род Сухаверхіх з Ботава, якія пазначаны ў Інвентары ад 1763 году баярамі.
Што датычыць Быковічаў, Янковічаў, Пашэлюкоў, Завацкіх, Воранаў, Каралей і Кушнерэвічаў, то ў другой палове XVIII стагоддзя ў суседніх сёлах такіх прозвішчаў не было наогул, аб чым сведчыць Духоўная метрыка Пагосцкай царквы ад 1750 году. А гэта азначае, што першыя прадстаўнікі гэтых родаў маглі прыйсці ў мястэчка з іншых месц. І былі яны свабоднымі людзьмі, якія не мелі даўгоў перад панам, а значыць былі баярамі, ці пахожымі сялянамі, заможнымі і толькі абавязкова з нейкага прыватнага маёнтка.
Яшчэ вялікі князь Казімір у 1447 годзе ў Кракаве падпісаў агульнадзяржаўны прывілей, які стаў сваеасаблівай канстытуцыяй ВКЛ. У ім было замацавана, што сялянам з гэтага часу забаранялася пераходзіць з дзяржаўнага валодання ў прыватнае.
Такім чынам пахожыя сяляне маглі быць нашчадкамі старажытных сялян-кметаў, але ў такім асяроддзі заможных сялян было на той час вельмі мала. І ў той жа час нашчадкі баяр, то бок нашчадкі беларускай шляхты, прадстаўнікі якой станавіліся беззямельнымі, актыўна папаўнялі рады пахожых сялян.
Але пахожаму селяніну-кмету, заможнаму і паспяховаму, з вялікай і моцнай гаспадаркай было вельмі няпроста прыняць рашэнне і сысці з зямлі, на якой жылі ягоныя продкі не адну сотню, а можа і тысячу гадоў. Акрамя таго ў такога селяніна-кмета павінна была быць вялікая сям’я з сынамі, зяцямі, з бацькамі і дзядамі, што дабаўляла дадатковыя перашкоды па сыходу з зямлі сваіх дзядоў.
Што датычыць беззямельнай шляхты, то менавіта яны, а асабліва іх дзеці шукалі нейкую службу ў маёнтках паспяховых заможных шляхцічаў, ці бралі ў іх у арэнду зямлю і станавіліся тым самым пахожымі сялянамі.
У той жа час было лёгка сумясціць сельскагаспадарчую дзейнасць з прадпрымальніцкай менавіта ў мястэчку, дзе зручна было выгадна прадаваць прадукты сваёй дейнасці, што вабіла збяднелых шляхцічаў і яны ахвотна станавіліся мяшчанамі.
Прыкладам падобнага перахода ў сялянскае саслоўе на Пагосчыне можа быць род Пратасавіцкіх і род Квяткоўскіх. Гэтыя два роды беззямельнай шляхеты ў другой палове XVIII стагоддзя былі на службе ў Друцкіх-Любецкіх пры Двары, які размяшчаўся каля сяла Ботава.
Тым часам Пратасавіцкія і Квяткоўскія зарабілі ў маёнтку Пагост грошай і яшчэ задоўга да падзелу Рэчы Паспалітай, то бок да 1795-га году купілі зямлю і неабходны інвентар. Дзе пасяліліся Квяткоўскія дакладна невядома, а Тэадор і Сафія Пратасавіцкія выбралі сяло Беразцы, што за Прыпяццю. На сваёй зямлі яны працавалі самі, а значыць ператварыліся ў сялян і ім без патрэбы было выпраўляць грамату двараніна, што патрабавала новая расійская ўлада. У той жа час памяць аб сваім шляхетным родзе яны бераглі і заўжды жылі ў адпаведнасці з кодэксам шляхецкага гонару.
Пацвярджэннем таму запіс у Метрычнай кнізе Пінскага уезда, сяла Дубнавічы за 1800 год:
Шляхцічу сяла Беразцы, прыхажаніну Плотніцкай Свята Пакроўскай царквы Івану Андрэевічу Пратасавіцкаму, святар Дубнавіцкай царквы Святой Вялікапакутніцы Параскевіі Стэфан Раздзялоўскі ў 1800 годзе даў шлюб з Марынай, дачкой шляхціча з Дубнавіч Івана Грушэўскага.
На той час беларуская шляхта ўжо павінна была выправіць дакументы на дваранства, але ні Пратасавіцкія, ні Грушэўскія гэтага не зрабілі, аб чым і сведчыць той запіс. Тым не менш менавіта гэты запіс пацвярждае іх шляхетнае паходжанне.
Напрыканцы ХІХ стагоддзя ў Пратасавіцкіх было пяцёра дарослых братоў і спадчыннай зямлі для кожнай новай сям’і было занадта мала. Таму яны вырашылі падацца ў заробкі на чыгунку. Зарабілі там грошай і ўсе разам прыйшлі ў Ботава і купілі там па 6 га зямлі. Адзін з тых братоў, Павел узяў у жонкі дзяўчыну з Квяткоўскіх, і нарадзілі яны сына Пятра, які стаў бацькам Лідзіі Пятроўны Мухароўскай.
Некалі Пратасавіцкія і Квяткоўскія былі шляхцічамі, мелі грамату на шляхецтва і герб. Тым часам у жыцці яны нічым не адрозніваліся ад ботаўскіх, барэцкіх і каменскіх сялян, некаторыя з якіх мелі нават значна больш зямлі, чым яны.
Так, гэты прыклад амаль на тры стагоддзі не супадае з тым часам, калі пачало будавацца мястэчка Пагост, але менавіта на столькі і нават на значна большы час расцягнуўся працэс абеззямельвання баяраў і шляхты, што прыводзіла ў выніку да іх паступовага пераходу ў сялянства, а распачаўся гэты працэс яшчэ з другой паловы XVI стагоддзя.
Ёсць яшчэ адзін цікавы выпадак пра ператварэнне шляхты ў пагосцкіх мяшчан. Так у 1832 годзе Адам і Філіцыя Нелюбовічы купілі ў Друцкіх-Любецкіх 12 двароў сялян з іх маёмасцю, а ў 1850 годзе прадалі іх мяшчанам пагосцкім Сцяпану Мацкевічу і Паўлу Грушэўскаму. Гэты факт зафіксаваны ў матэрыялах Пінскага уезднага суда паміж князям Аляксандрам Друцкім-Любецкім і мяшчанамі Сцяпанам Якаўлевічам Мацкевічам і Паўлам Аляксандравічам Грушэўскім ад 1870 году.
Тым часам Лідзія Пятроўна Мухароўская, на той час Пратасавіцкая, успамінаючы пра сваі школьныя гады ўзгадала такі выпадак.
Аднойчы пасля заканчэння ўрокаў яна выйшла са сваёй сяброўкай на мястэчка каля царквы і да іх падышлі значна старэйшыя за іх два пагасчаніна. Яны ветліва пазнаёміліся з імі і прапанавалі сумесны шпацыр. Дзяўчаты іх ведалі раней. Хлопцы былі з мясцовай шляхты, і ў аднаго з іх было прозвішча Мацкевіч. Яны разам прагуляліся да маленькага мосціка і потым вярнуліся да царквы.
На прапанову прагуляцца яшчэ ў другі канец вуліцы Лідзія сказала, што яе бацькі забаранілі ёй хадзіць у гэты напрамак, бо там знаходзіцца карчма і дзяўчынкам па той вуліцы хадзіць нельга. На гэтым хлопцы развіталіся.
(Карчма разам з гатэлем знаходзілася ў будынку, дзе ў 60-я годы была бальніца. У гэтым будынку здаўна размяшчалася таксама ямская служба. Праз Пагост праходзіў маршрут Мозыр – Лышча. Іцхак Южук распавядаў, што калі ягоная бабуля прыязджала ў коннай маршрутнай карэце з Давыд-Гарадка да іх у госці, то заўжды здымала пакой у тым гатэлі.)
Тыя два шляхціча з Пагоста, аб якіх узгадвала Лідзія Пятроўна маглі быць сынамі мяшчан Сцяпана Мацкевіча і Паўла Грушэўскага, якія купілі зямлю ў Камені.
Вядома, што пасля паглынання нашай дзяржавы ВКЛ царскай Расіяй шляхце неабходна было дакументальна пацвердзіць свой тытул і праз суд выправіць дваранскую грамату, пры гэтым патрэбна было абавязкова прысягнуць новай уладзе. Масква імкнулася як мага больш шляхцічаў пазбавіць гэтага становішча, бо беларускай шляхты было ў 10 разоў больш, чым расійскіх дваран адносна ўсяго насельніцтва. Для гэтага і была створана такая жорсткая бюракратычная працэдура па выдачы дваранскіх грамат. Таксама новая ўлада ўсю беззямельную шляхту аўтаматычна пераводзіла ў сялянскае саслоўе.
Далёка не ўсе пагаджалася выконваць тую зняважальную перарэгістрацыю. Некаторыя вельмі заможныя шляхцічы нават не сталі гэтага рабіць і каб не прысягаць цару з’ехалі з дзяржавы. Сярод іх былі і Радзівілы. Не сталі гэтага рабіць і Мацкевічы з Грушэўскімі. Не гледзячы на тое, што яны не выправілі дакументы на дваранства, для грамадства яны засталіся шляхтаю. Усе суайчыннікі ўспрымалі іх як шляхту, хаця лічыліся яны мяшчанамі, бо жылі ў мястэчку і былі пры гэтым паспяховымі фермерамі, то бок прадпрымальнікамі таго часу ў сельскагаспадарчай галіне.
Не сталі перарэгістрыравацца ў дваранскае саслоўе шмат беларускіх шляхцічаў. Аб гэтым сведчаць запісы ў метрычных кніжках цэркваў Пінскага уезда за 1798-1801 годы. Так у метрычнай кніжцы Дубнавіцкай царквы ёсть запісы 25 шляхцічаў, гэта Васілевічы, Шпакоўскія, Мацкевічы, Грушэўскія, Федаровічы, Дзмітрыевічы, Пятроўскія, Сінкевічы, Юхновічы, Малашчыцкія, Дубасевічы.
Дарэчы продак шляхцічаў Васілевічаў - баярын Апанас Васілевіч з Дубнавіч і з ім яшчэ 11 баяраў у 1546 годзе фундавалі частку сваёй маёмасці на царкву і святару на пажытак. Гэты факт пераканаўча паказвае на тое, што Дубнавічы здаўна былі баярскім паселішчам, якое ўваходзіла некалі ў Бабрэцкую воласць і належыла яна Мікалаю Радзівілавічу па мянушцы Стары (? – 1509 г.).
Пагост таксама ўваходзіў у Бабрэцкую воласць, а разам з Пагостам і Дальняя Лука, а ў XVI стагоддзі Дубнавічы і Дальняя Лука ужо сталі ўваходзіць у маёнтак Пагост. Тым часам у метрычнай кніжцы Дабраслаўскай царквы за 1798 год ёсць запіс прыхажанаў з сяла Дальняя Лука шляхціча Іосіфа Сцяпанава, таксама баярына Івана Аляксеева і баярына Васіля Шпакоўскага.
Тое, што Іосіф Сцяпанаў быў запісаны шляхцічам, а не дваранінам здзіўлення не вызывае, бо гадоў 5 таму, то бок да 1793 года ён жыў у дзяржаве Рэч Паспалітая, дзе дзейнічалі законы ВКЛ і тады ён сапраўды належыў да шляхетнага саслоўя. І нават калі шляхцічы не выпраўлялі дваранскі тытул, што патрабавалі новыя царскія ўлады, яны для грамадства заставаліся шляхтай, хаця юрыдычна згодна новых расейскіх законаў гублялі свой тытул і станавіліся сялянамі.
Але вызывае здзіўленне другі запіс у метрычнай кніжцы, дзе Іван Аляксееў і Васіль Шпакоўскі запісаны баярамі. Тое, што яны з баярскага роду сумневу не вызывае. Амаль усе шляхцічы ВКЛ выхадцы з баяр. Тым часам ужо каля 300 гадоў, як баяры ў ВКЛ сталі называцца шляхтай, а Аляксеевы і Шпакоўскія засталіся баярамі.
У 1522 годзе была прынята Устава па вывадзе шляхетства за прымоваю. Згодна гэтаму дакументу для доказу шляхецкага паходжання дастаткова было сведчання двух суродзічаў-шляхцічаў, ці пісьмовага пацверджання нейкага суродзіча баярына. Не гледзячы на такую простую форму перарэгістрацыі баярства на шляхецтва некаторыя баяры гэтую працэдуру наўмысна не праходзілі, бо не мелі патрэбы ў гэтым.
Амаль 300 гадоў род Аляксеевых і род Шпакоўскіх з Дальняй Лукі працавалі на зямлі, як іх продкі і памяталі, што яны з баярскага роду. Вельмі можа быць, што яны захавалі нават пацвярджальныя прывілеі вялікага Князя і Караля польскага на баярства і адпаведна на зямлю ў вечнасць. Тым часам не ўсе іх продкі заставаліся ў Дальняй Луцэ. Верагодней усяго, што баяры Шпакоўскія з Дальняй Лукі, шляхцічы Шпакоўскія з Дубнавіч, Месціч, Шаломіч і іншых сёл Пінскага Палесся, а таксама дваране Шпакоўскія з Чухава належаць да аднаго роду, што пацвердзіць ці абвергнуць нажаль немажліва па прычыне адсутнасці дакументаў.
Прыкладам ператварэння беларускай шляхты ў расійскае дваранства можа быць чухаўскі род Шпакоўскіх. А пісьмовым пацверджаннем таму стаў выпадковы дакумент Справы Пінскага земскага суда аб пасечаным лесе ва ўрочышчы Свірнішчы памешчыкам Крыштафам Шчытом, які даводзіўся сынам роднай сястры Ксаверыя Друцкага-Любецкага. Урочышча Свірнішчы было фундована святарам Пагосцкай уніяцкай царквы Святога Мікалая гаспадаром маёнтка Пагост Юрыем Радзівілам. Святары спрабавалі адсудзіць сваю маёмасць і звярнуліся да правасуддзя. Чвэрць стагоддзя цягнулася вельмі простая, звычайная справа.
У ходзе судовага працэса ў 1856 годзе была зроблена копія плана урочышча Свірнішчы і для таго каб зацвердзіць яе, у якасці панятых былі запрошаны дваране сяла Чухава: 1) Андрэй Сцяпанавіч Шпакоўскі, 2) Карл Сцяпанавіч Шпакоўскі, 3) Дамінік Пятровіч Шпакоўскі, 4) Лука Іванавіч Заблоцкі.
Гэты дакумент сведчыць аб тым, што род шляхцічаў Шпакоўскіх меў дваранскую грамату, а значыць і зямлю ў Чухаве. Згодна старадаўніх законаў Вялікага княства Літоўскага аб шляхце - усе нашчадкі гэтага роду з’яўляюцца шляхцічамі. А пасля таго, як Васіль Пашэлюк узяў шлюб з Сафіяй са шляхетнага роду Шпакоўскіх, то ўсе нашчадкі Пашэлюкоў Васіля і Сафіі таксама з’яўляюцца шляхцічамі.
А гэта не толькі Пашэлюкі, але і Грыцукі, Сухаверхія, Піскуны, Рыльскія, Дразды, Дабрынцы, Мураўскія, Дземенцьевы, Варонічы, Лазебы, Неліпаўцы, Шэлудзько, Кулешовы, Іовічы, Банцэвічы і іншыя прозвішчы, якімі сталі называцца дзяўчаты з роду Пашэлюкоў-Шпакоўскіх, ажаніўшыся з хлапцамі тых родаў. І ўсе гэтыя пералічаныя роды сталі таксама шляхетныя і дзеці, народжаныя ў іх сталі шляхцічамі.
І гэта не адзіны выпадак распаўсюджвання шляхетнага паходжання на Пагосчыне. Так Мухароўская Лідзія Пятроўна з роду шляхцічаў Пратасавіцкіх і Квятоўскіх стала жонкаю Аляксандра Мікалаевіча з роду Мухароўскіх. Па гэтай прычыне род Мухароўскіх, пачынаючы ад іх дзяцей Вечаслава і Ларысы становіцца шляхтай таксама.
Нажаль вельмі мала пісьмовых звестак пра шляхту і дваранства Пагосчыны дайшло да нашых часоў. Дарэчы ва Усходняй Беларусі такіх пісьмовых звестак наогул няма. Ёсць такое меркаванне, што тыя дакументы панішчылі менавіта самі нашчадкі шляхетных родаў ужо ў часы СССР. Як правіла яны былі таленавітыя людзі, прагныя да навукі, здатныя да кіравання і многія з іх сталі навукоўцамі, кіраўнікамі прадпрыемстваў і партыйных структур нават вельмі высокіх узроўняў, а родавыя дакументы маглі стаць для іх моцным загубным капраматам.
Менавіта з асяроддзя беззямельных баяр у асноўным і прыходзілі продкі сучасных пагасчан у маёнтак Пагост, каб будаваць там сваі хаты, будаваць мястэчка і ў выніку стаць мяшчанамі. А ў тыя часы гэта было зусім несумяшчальна са шляхтай. Беларуская шляхта і баярства ў тым ліку – гэта старажытнае высокароднае саслоуе. Шляхцічам ВКЛ на заканадаўчым узроўні дазвалялася толькі вайсковая ці іншая служба, а таксама сельскагаспадарчая праца і забаранялася любая іншая прадпрымальніцкая дзейнасць. Тым часам беззямельныя шляхцічы былі вымушаны стаць, калі не сялянамі, то мяшчанамі і яны імі станавіліся. Прычым у большасці гэта былі паспяховыя мяшчане, бо шляхцічы былі адукаваныя, кемлівыя, адказныя i дзейныя, з цвёрдымi мaральнымi прынцыпамi і жылі яны ў адпаведнасці з кодэксам шляхецкага гонару. У тыя даўнiя часы шляхцiч мог быць небагатым, нават беззямельным, але ў грамадзянскіх правах быў роўны самаму каралю, як у пагаворцы “Шляхцiч на гародзе роўны ваяводзе”.
Яшчэ і па гэтай прычыне беларускі шляхціч ніколі не чураўся цяжкай сельскагаспадарчай працы. І брыдкай яна яму ніколі не была. Ён з лёгкасцю станавіўся не толькі мешчанінам, але і селянінам. Пры гэтым па вялікаму рахунку для яго нічога не мянялася. Ён як працаваў раней на сваёй зямлі будучы шляхцічам, так і цяпер стаў працаваць на арандаванай зямлі ўжо стаўшы селянінам.
І стагоддзямі набытая ягонымі продкамі шляхетнасць заставалася з ім незалежна ад таго кім ён паводле лёсу станавіўся – селянінам ці мешчанінам. А такія характэрныя якасці шляхетнасці, як годнасць, чэснасць, пачцівасць, сарамлівасць, беражлівасць, сціпласць ён перадаваў сваім дзецям, унукам, праўнукам.
Менавіта ў выніку вякамі назапашаных гэтых годных якасцей яшчэ ад кметаў і баяраў, іх нашчадкі шляхцічы, якіх было ў XVIІІ стагоддзі да 20 адсодкаў ад усяго насельніцтва, змаглі не толькі зберагчы тыя высокародныя якасці сваіх продкаў, але і ператварылі іх у сярэднявечную шляхетнасць, якая распаўсюдзілася амаль на ўсіх беларусаў XХІ стагоддзя. І цяпер, гэтая ўжо сучасная шляхетнасць, стала прыемнай адметнасцю і асаблівасцю, па якім увесь свет пазнае беларусаў, як нацыю.
Присоединяйтесь к ОК, чтобы посмотреть больше фото, видео и найти новых друзей.
Нет комментариев