Тамила Абдувелиева
5. Тиббият (медицина)
Энди исе, келинъиз, тиббияткъа, яни «медицина» саасына аит сёзлерни талиль этейик. Иште, «медицина» сёзю бизде «тиббият» оларакъ терджиме этиле. «Тиббий ярдым» – «медицинская помощь». «Аджеле ярдым» — «скорая помощь». Адамлар хасталансалар, аман «доктор»гъа я да пек чокълары айткъаны киби «доктор»гъа мураджаат этелер. Сёз келими, «Мураджаат этмек» – «обращаться». «Доктор» дедик. Бизим эдебий тилимизде онъа «эким» дейлер. «Доктор» келимеси, эльбет де, энди тилимизге ве халкъымызнынъ теляффузына къавий синъдии. Атта халкъ тюркюлерининъ биринде «Дохтур, дживаным» деп йырланыла. Демек, бу сёз эски заманларда да къулланылгъан. Бойледже, «докторны» да, «экимни» де къуллана билесинъиз.
Бизлер эким къабулына «хастаханеге» барамыз. Яни «хастахане» – «больница» деп анълатыла. Эким бизлерни бакъа, керекли иляджларны язып бере. Даа бир кере текрарлайыкъ: «таблетка, пилюля» – «ап», «мазь» – «мельэм». «аптека»– «иляджхане». Иляджларны ичкен сонъра биз не япамыз? Эльбет, «выздоравливаем» – яни «тедавийленемиз». Демек, «выздоравливать» – «тедавийленмек». Бойле мананы анълаткъан даа бир ибаре бардыр: «шифа корьмек». Сиз «Алла шифасыны берсин» деп айтылгъаныны чокъ керелер эшиткендирсинъиз. Амма бу эки сёзден гъайры, даа бир келиме ишлетиле – «дева». Меселя, «дертке дева тапмакъ» ибареси эм йырларымызда расткелине, эм дуаларымызда. Эгер хатырласанъыз, «Софра дуасы» адынен белли олгъан дуада дигер сёзлер арасында «Хасталаргъа шифа, дертлилерге дева» деген ибаре бардыр. Иште, тамам биз музакере эткен мевзу акс олуна. Мында бир инджеликлерни къайд этмек керек ки, «шифа» ве «дева» сёзлери чокъусы алда беден хасталыгъы дегиль де, яни болезнь тела дегиль де, «болезнь духа» олгъан вакъытта къулланыла. Яни инсаннынъ гонъюлинде бир дерди, къасевети, аджджысы олса, иште, шу такъдирде бу вазиеттен чыкъмакъ, бу дерттен къуртулмакъ манасында ишлетиле. Ве сонъунда тек «амелият» къалды – «операция», «амелияттан кечмек» – «перенести операцию».
ЛУГЪАТ:
Тиббият – медицина
Хастахане – больница
Тиббий ярдым – медицинская помощь
Аджеле ярдым – скорая помощь
Обращаться – мураджаат этмек
Операция — амелият
Врач – эким
Выздоравливать – тедавийленмек, шифа я да дева корьмек
https://avdet.org/ru/2019/10/22/ana-tili-dersleri-5-tibbijat-medicina/
Нет комментариев