Вандроўкі па Гарадзеншчыне").
Яшчэ ў канцы васьмідзесятых гадоў ужо мінулага стагоддзя ў Беларусі была выпушчана серыя вялікіх плакатаў з фотавыявамі адметных помнікаў айчыннай архітэктуры. Сярод іх асабліва чамусьці запомніўся постар на якім быў Жупранскі касцёл з чырвонай цэглы. Пазней не раз даводзілася праязджаць праз гэтае мястэчка і кожны спын там прыносіў нейкую маленькую радасць. Жупраны, якія ляжаць на стыку сённяшніх Ашмянскага і Смургонскага раёнаў, сталі тым беларускім месцам, адкуль пачалося ўшанаванне аднаго з заснавальнікаў нашай літаратуры – незабыўнага Мацея Бурачка – пісьменніка Францішка Багушэвіча. Ён знайшоў тут свой апошні спачын і Багушэвічам у мястэчку прасякнутае ўсё. У самым цэнтры вас сустракае помнік сялянскаму адвакату і паэту – гэта адна з найбольш удалых працаў скульптара Заіра Азгура. Яшчэ 22 сакавіка 1970 году ў мясцовай школе адкрыўся музей Францішка Багушэвіча, дзе сабраныя каля 300 экспанатаў.
Самы Жупраны ведамы з пачатку 15 стагоддзя як цэнтар воласці, што належала вялікаму князю Вітаўту, які ў 1407 годзе падарыў мястэчка віленскаму ваяводу Войцэху Монвіду. Назва Жупраны цягам стагоддзяў перацярпела істотную трансфармацыю. Яе паходжанне ведамы навуковец Вадзім Жучкевіч тлумачыў у значанні асновы тараторыць, варкаваць. Верагодна паводле назвы-мянушкі. З такой трактоўкай тапоніма пагадзіцца вельмі цяжка, асабліва, калі згадаць, што яшчэ ў ХІХ ст. у Ашмянскім павеце была добра ведамая Зубранская Пушча. Вельмі праўдападобна, што ў гэтай пушчы, на адлегласці 14 вёрст ад Ашмяны па дарозе з Вільні да Менску, на беразе рэчкі Ашмянкі і раскінулася гасціннае пасяленне пад назвай Зубраны. А факт пераходу З (Z) у Ж (Ż) застаўся незаўважанай з’явай.
Амаль трыста гадоў – з пачатку 16 стагоддзя да пачатку 19-га Жупранамі валодалі Радзівілы, змянілася ажно 9 уладаннікаў з гэтага роду. У мясцовай пушчы вельмі любіў паляваць эпатажны Караль Радзівіл – Пане Каханку. З 1811 года мястэчка было уладаннем Чапскіх. Страшны пажар у Жупраны, калі згарэла фактычна ўсё паселішча, прынесла франзузска-расейская вайна пры адступленні напалеонаўскіх войскаў. Тыя жахі зімы 1812-га падрабязна апісаныя ў мемуарах французскага генерала і пісьменніка Філіпа-Поля дэ Сегура. Праз Жупраны праходзіў стары віленскі паштовы тракт і таму мястэчка заўсёды было ў эпіцэнтры падзей. Акрамя дакументальна зафіксаваных гістарычных падзей мясцовасць мае цэлы шэраг легендаў і паданняў.
Першы касцёл тут быў заснаваны каля 1550 года, у канцы 16 ст. ён стаў кальвінскім зборам. Цяперашні Петрапаўлаўскі касцёл (1854-75), пабудаваны па фундацыі графа Адама Чапскага. У касцёле ўсталявана мемарыяльная дошка Багушэвічу па-польску. Усе астатнія надпісы тут па-беларуску. Помнік на магіле паэта і яго блізкіх зазнаў рэстаўрацыю. З’явіўся яшчэ адзін новы помнічак, які сведчыць пра тое, што на гэтых могілках пахаваны таксама бацька, брат, жонка і сын Багушэвіча.
Адметным будынкам ёсць і плябанія канца XIX-пач. XX стагоддзяў. У 1925-32 гадах пробашчам тут служыў Павал Пякарскі, беларускі каталіцкі святар, які быў кіраўніком Ашмянскага дэканату.
Вельмі шмат для папулярызацыі Жупранаў зрабіў няўрымслівы краязнавец Уладзімір Содаль. Гэта ён прасачыў літаральна кожны крок нашага Багушэвіча па гэтай зямлі. Гэта з яго падачы Жупраны рупліва захоўваюць памяць пра вялікага суайчынніка.
Апошнім часам ішлі працы па парадкаванні дарожак у цэнтры мястэчка, прыкметна паменела расліннасці. Але хочацца спадзявацца, што будуць пасаджаны новыя дрэвы і кусты. З бясспрэчна пазітыўных зменаў варта адзначыць новую адмысловую шыльду на беларускай і ангельскай мовах, якая ўсталявана на браме мясцовых могілак і ўказвае на тое, што тут пахаваны патрыярх беларускай літаратуры. Пракладзена і адмысловая дарожка да магілы паэта і яго блізкіх. Калі я там быў апошні раз, якраз ішлі землярыйныя працы вакол касцёлу. Знікла бальшыня прыгожых елачак і туяў, што раслі наўкола. Спадзяюся, што зараз там ізноў усё зазелянела...
Присоединяйтесь к ОК, чтобы посмотреть больше фото, видео и найти новых друзей.
Нет комментариев