43-қисм
Давоми
Шавкат мелиса тилсиз қолгандек эди. Кўзларини қўйгани жой тополмасди. Наҳот қайтар дунё деганлари шу бўлса? Наҳотки аёлига қилган ситамлари энди яккаю ягона қизи орқали ўзига қайтяпти? Унинг юраги бир зум аёвсиз қийноқ ичида қолди. Лекин сездирмади:
— Ҳар балони гапираверма! Нима бўлди?
— Бир пайтлар Анис Ўктамнинг қизини яхши кўрган экан. Ўшани деб буларнинг орасига совуқчилик тушган.
— Қайси Ўктам? Анави қизи дарахтдан йиқилиб, майиб бўлганми?
* * *
Шавкат мелисанинг сўзлари ҳақиқат эди. Ўша дарахтдан йиқилганида Мадинанинг умуртқа поғонаси лат еган экан. Олти ой шифохонада ўтган вақт дардига даво бўлолмади. Мана беш ойдирки, уйда, тўшакда. Малак онаси, бувиси атрофида парвона. Бир гапириб, ўн куладиган қиз эса таниб бўлмайдиган даражада ўзгарган. Деразага термулганча жим ётади. Ҳатто Диёранинг эркаланишлари, қилиқлари, қизиқ сўзлари ҳам юзига жилмайиш бермайди. Уни кўриб, шундоқ ҳам эзилиб юрган оила аъзолари баттар қайғуга ботади.
— Мадина, бунақада касал бўлиб қоласан. Сал очилиб ўтир, — деди Малак қўлида тутиб турган ниманидир беркитишга уриниб.
Мадина опасига бир қаради-ю, бошини деразага бурди. Буни кўриб, ёши саксондан ошиб, кўнгли нозиклашган Ойсулув момо кўзига ёш олди:
— Нима бўлди бизга а? Худойим-ей, қайси гуноҳимиз учун икки неварамни ҳам бахтсиз қилдинг?
— Каттаона, энди сиз бошламанг. Мадина тузалиб кетади. Мен ҳечам бахтсиз эмасман! — Малак қўлида тутиб турган қоғозни токчага қўйиб, бувиси ёнига чўкди.
— Сени-ку ўз қўлимиз билан қилдик. Мадинада нима гуноҳ? — оппоқ рўмолининг учига юзини босди момо. — Аммаси ҳам ноинсофлик қилди. Шунча кечирай дейман. Бўлмайди. Неварасининг қилиғини била туриб сени келин қилди.
— Қўйинг, каттаона, аммам ҳам гўрида тинч ётсин.
— Гапирмай дейман, бўлмайди. Шунча гап ўтибди. Сен билан бирга келиб аҳволни тушунтиришга ярамади Зумрад. Бир ўзингни юборди. Бу ҳам етмагандек ўн кун ўтгандан кейин келиб ўтирибди. Ўшандаям, қани паст тушса? “Ўғлинг аёллар ўртасида талаш бўлса ҳам қўлингдан ҳеч нарса келмас экан”, дейди. Кўнгил сўраш, узр айтиш йўқ. “Қараб кўринг, Малакнинг ҳамма нарсасини қайтариб олиб келдим шунча харажат қилиб”, дегани-чи? Ўшаларни эсласам оташ бўлиб кетаман.
Малак хўрсинди. У қизи билан қайтиб келганида, бир ҳафтача оиласи бузилганини айтолмай юрганида, ўн кун ўтиб қайнонаси “юк”ини ташлаб кетганида ҳам уйдагилари бу қадар куймаганди. Дард янгилигида билинмаслиги бор гап экан. Мана, йиллар ўтгани сари, тағин Мадина бу аҳволга тушгандан буён ўша кунларнинг хотираси ҳам оғир ботяпти.
— Юринг, сизни Қўйсин момонинг олдига қўйиб келаман. Ёзилиб келасиз, — бувисининг қўлтиғидан олди Малак.
Ҳовлига чиққач эса, қизини чақирди:
— Диёра, кел! Каттаонангни Қўйсин момога олиб бор.
Диёра момонинг қўлидан тутгандан Малак ортига қайтди. Токчадан қатланган қоғозни олиб, Мадинанинг ёнига ўтирди. Кафти билан авайлаб синглисининг юзини ўзига қаратди.
— Мен ёнингда бўлганимда деразага қарама. Қара, сенга нима олиб келдим, — шу гапни айтгунча Малакнинг кўкси ўйилиб кетгандек бўлди. У шу ҳолга тушяпти, Мадинанинг ичидан нималар ўтаётган экан?
— Куйган юрагимнинг кулини совурманг, опа. Ҳеч бўлмаганда муҳаббатимнинг қалбимда кули бўлсаям қолсин!
Малак ерга қаради. Сўнг бош кўтармай айбдорона деди:
— Ўқисанг умид берармиди... Куч берармиди...
— Лекин унинг ўзини ҳеч қачон бермайди. Ўқиб нима қилдим? — юзини яна бурди Мадина.
— У сени ўқияпти, деб ўйлаяпти. Сен бирортасини ўқимадинг...
— Хатларни жойига қўйиб келинг, опа. У ўқимаётганимни билсин! — деди Мадина ва унсиз йиғлай бошлади.
Малакнинг ичида уйғонган шафқат, раҳм, ачиниш ва меҳр аралашиб, баҳорда бехос турган шамол, момақалдироқ, чақмоқ каби ғалаён қила бошлади. Кўтарила-кўтарила бўғзига келганда қотиб қолди. Баҳорда қўзғалган тўполон ёмғир ёққач тўхтайди. Малак ҳам йиғласа, юрагидагилар босиларди. Аммо у йиғлолмайди. Йиғлолмаслик, дардни ичга ютиш, ўзингни бепарводек тутиш шунчалар оғирки...
Унинг дод солиб йиғлагиси келади. Ўзи учун эмас, мана шу қалби муҳаббатга лиммо-лим аммо тақдир қаршисида афтодаҳол бўлган синглиси туфайли тўлиб кетади. Мадинани ўйлаб пана-пастқамларда йиғлаб юрган онасини кўриб куяди, ғамдан сочига оқ тушиб, ҳардам хаёл бўлиб қолган дадасига боқиб эзилади, саксон ёшдан ошиб ҳам халоват топа олмаган бувисининг ёшли кўзлари тўғри келиб унинг бўғзига қуйилгандек куйдиради. Куйиб кетяпти Малак. У шу қадар азоб чекмоқда. Мадина қандай чидаётган экан?
Аслида Малак Мадинанинг севги мактубларини унутганди. Ўша иккиси сирлашган тун жуда тўлқинланган, ҳаяжонга тушган бўлса-да, қайғу билан бўлиб ёддан чиқарди. Мадинанинг икки-уч соатча бехуш ётиши, сўнг шифокорларнинг энди оёқлари ишламаслигини айтиши, олти ойлик шифохона кўргиликлари... Ҳамма-ҳаммаси бу оилага кулгини, рўзғор ташвишларини бегона қилди. Уларнинг ўйлари фақат Мадина билан, унинг дарди билан банд эди. Бу қайғулар жуда залворли келди. Ким билсин, балки Мадина вазмингина қиз бўлганида бу қадар сезилмасмиди? Шўх-шодон қизнинг буткул жимиб қолиши, қайнаб ётган булоқнинг туйқус қуришидек кўнгилларнинг ҳаловатини буткул олганди.
Мана, ушбу мудҳиш воқеага бир йил бўлган бўлса-да, унинг ёқимсиз эпкини ҳамон юракларни емирмоқда.
Мадина шифохонадан чиққанидан сўнг ҳам Малак унинг мактублар келиб тушувчи дарахти ҳақида эсламаганди. Лекин икки ой ўтиб, бир куни кутилмаганда синглиси қалбини ўртаб, сўраб қолди:
— Опа, мен тузаламанми?
— Албатта жоним, тузаласан, — бағри тилинган Малак синглисининг пешанасидан ўпди.
Ожиз ва умидсизлик билан берилган бу савол уни тегирмон тошидек эзиб юборди.
— Алишер... тузалишимни кутмаса керак, а? — Мадина оғир ютинди-ю, бошини деразага бурди. Мижжаларини аччиқ кўзёш куйдирди. Юзидан сизиб туша бошлагани эса Малакнинг дилини вайрон қилди.
— Нега кутмас экан, жинни? Сени шунчалар яхши кўрган йигит қанақасига кутмайди? Ёмон хаёлларни миянгдан чиқариб ташла, — Малак унинг юзини ўзига қаратиб, кўзёшларини артди.
— Мажнунтол ёнига бора олмаганимга саккиз ой бўлибди, опа... У хат ташлаётганмикан?
— Кўриб келаман. Сен ётиб тур... — ўрнидан турди Малак.
— Йўқ! Борманг опа... Хат ёзмаган бўлса-чи? Менинг юра олмаётганимни билади. Балки, мени унутгандир? Агар ёзмаган бўлса... — Мадина қолган гапини айта олмади.
Малак кароват ёнига чўкиб, Мадинанинг бошини бағрига босди. Ўпкаси тўлиб келаётганди. Қани, бу йиғини қайтара олса?! У кўзларини шифтга тикди. Худди юқорига қараса, ёшлари қайтиб кетадигандек кўзларини катта-катта очди. Бўлмади, барибир бир томчиси киприкларини намлади.
— Ўйлама, — деди у бурнини тортиб. — Булар ҳақида умуман ўйлама...
— Ёзган бўлса-чи? Ёзган бўлса нима дебди экан? Ёзса ҳам, ёзмаса ҳам азобланаман. Бу нима кўргилик, опа? — Мадинанинг овози титраб чиқди. Унинг иссиқ кўзёшлари Малакнинг кўйлагидан ўтиб, кўксини куйдиргандек бўлди.
44-қисм
Давоми
“Кўз ёш ҳам шунчалар иссиқ бўладими? — ажабланди Малак. — Ёнаётган юракдан чиққанлари шундай бўлса керак-да! Мадинам, йиғлама, сингилжоним. Йиғлама, бағримни ўртама... Чидай олмай қолишим мумкин. Худойим, унинг дардига шифо бер. Ёш умрини увол қилма, куйдирма уни...”
У бу гапларни сиртига чиқара олмади. Мадина бўлса ўксиб-ўксиб йиғлади. Малак кўйлаги ҳўл бўлиб кетса-да, индамади. Синглисини овутгани ўзида куч топа олмади.
Бир томондан йиғлаб олгани яхши. Енгил тортади. Ахир шунча дард чекиб, бир бор “оҳ” демади у. “Нега бу ҳолга тушдим?” дея яқинларини эзмади, кўз ёши қилмади. Бу унинг саккиз ой ичидаги илк тўлиб йиғлаши эди. Ким билсин, унинг ўзини шунчалар вазмин тутиши ҳам уйдагиларни абгор қилгандир?
Ўша куни Мадина йиғидан тўхтаб ўзига келгач, Малак шунчаки айланган киши бўлиб сув бўйидаги мажнунтол ёнига борди. Ковакка кўз қирини ташлаб, юраги ҳапқириб кетди. Анчагина хат йиғилиб қолганди.
“Шўрлик йигит... Мадинанинг ололмаслигини билса ҳам ёзиб, ташлаб кетаверибди-да. Бир куни олишини билган”.
Малак ортиқ чидай олмайди. Тақдир шафқатсизларча айиришга уринаётган пок дилли икки ёшнинг кечмишлари юрагини тилкалади. Битта мактубни қўлига олиши билан ўпкаси тўлди. Ўтириб олиб, дарахтнинг эгик танасига суянганча юм-юм йиғлади. Тўйгунча йиғлади. Сўнг сувга эгилиб, юз-кўзини ювди. Хатни халати чўнтагига солиб, ковакка қайта қўлини сўқди. Барчасини шоши-пиша чўнтагига жойлади. Кейин шамолдай елиб, синглисининг ёнига келди. Буни эшитса, Мадинани хурсанд бўлади, деганди. Йўқ. Мадина қайрилиб ҳам қарамади. Шу-шу ойда бир, икки марта ковакда пайдо бўлган номаларни Малак олади, Мадина эса ўқимайди...
У хўрсинганча, навбатдаги хатни ҳам кароватга тўшалган тўшак қатига тиқди. Ҳар доим шундай қилади. Синглисининг ёлғиз қолганида хатларни ўқиб, кўнгли кўтарилишига умид боғлайди. Сезади, Мадина уларга қўлини ҳам теккизмайди.
Малак яна синглисининг бошини силади. Иккаласи ҳам бир воқеани хотирлагандек, кўзларига ёш қуйила бошлаганди.
Эшикнинг ғийқиллаб очилиши опа-сингилни сергак қилди. Аввал Диёра, кейин унинг қўлидан маҳкам тутиб олган Қўйсин момо кўринди. Ортидан Ойсулув кампир кирди. Малак апил-тапил кўзларини ишқалаб, ўрнидан тураркан, салом берди. Кейин уй тўридаги тахмонга бир текис қилиб йиғилган кўрпачалардан тўшашга ошиқди. Мадинанинг ҳам жонсизгина салом бергани эшитилди.
— Волайкум ассалом. Қўй, бўлади, мана бор-ку, — деди Қўйсин момо кўрпача солинишига қаршилик қилиб.
Малак, кампир секин юриб келгунча кўрпача солиб улгурди. Сўнг қўшни момонинг қўлтиғидан тутиб, тўрга ўтиришида ёрдамлашди. Ойсулув момо Диёра билан Мадинанинг қаршисидан жой олди.
— Катта онанг бизникига бориб йиғлади. Ўтиролмадим. “Ўзим бир бориб гаплашай, юринг” дедим, — Қўйсин момо Мадинага юзланди. — Сен қизим энди тез-тез қимирлашга ҳаракат қил. Ётсанг, ётаверасан. Баҳордагидек, чиқардинг-ку, шундай қилиб ҳовлига чиқиб-чиқиб тур. Малакка айтсанг, олиб чиқади.
Мадина “хўп” дегандек бош ирғади. Қўйсин момо эса насиҳат қилишда давом этди. У гапиргани сари Ойсулув момо йиғларди. Малак дастурхон ёзди, чой олиб келди.
— Малак, мен бир ниятда келдим, — деди у чой узатаётган Малакка. — Шу икки кампир ҳам орқамиздан из қолдирайлик деяпман-да. Ёшлигимда мен пахтали нимча, аёллар чопони, эркаклар ва куёвларнинг тўнини қавирдим. Катта онанг эса бичувчи бўлган. Бу кишига бичириб олиб, ўзим қавирдим. Кейин бирга тикиб, сотардик. Яхшигина пул топардик. Ўйлаб қарасам, бизам бекор, сизлар ҳам. Шу ҳунаримизни ўргатайлик, кейин кўраман, йиғлашга, касални ўйлашга вақтларинг қолармикан?
— Тўртовимиз “ангур-гунгур” қилиб вақтнинг ўтганини сезмай қоламиз-да, — маъқуллади Ойсулув кампир ҳам. Ўрнидан қўзғаларкан, Малакка “юр” дегандек имо қилди. Неварасини эргаштириб, эски сандиғи ёнига келди. Қалтироқ, ажин босган, териси юпқалашиб, томирлари кўм-кўк бўлиб кўриниб қолган қўллари билан сандиқни очаркан, бир тугунни чиқарди. Ундан тим қаро мато билан астарликни олди. Тиззасига таяниб, ўрнидан тураркан Малакка буюрди:
— Сандиқни ёп-да, қайчи, ип, игна олиб кел.
* * *
Қўшни кампир ва бувисининг жонкуярлиги билан икки ойдан буён Мадина каравотдан пастга тушадиган, уларнинг сабоқларига диққат билан қулоқ тутадиган бўлди. Энди-энди дардини унутиб, қўли тикишга келиша бошлаган вақтлар эди. Кутилмаганда кўчадан аввал машина, сўнг шовқин-сурон эшитилди.
— Мадина, Мадина! — жўрликда янграган овоз бутун қишлоқни тутгандек бўлди.
Мадина қотиб қолди. Билди, курсдошлари келган. Шифохонада ётганида келиб кўриб кетишганди. Энди нега келишди экан?
Дарҳол Малак югургилаб уларни уйга таклиф қилди. Билишдики курсдошлари ўқишни битириш баҳонасида ташриф буюришибди. Қўярда-қўймай Мадинани ҳам аравага ўтқазиб, кеча бўладиган жойга олиб кетишди. Малак ёнида бўлди. Барибир дугоналари қуршовида жилмайганча чиқиб кетган қиз, дамдуз бўлиб қайтди. Ахир шўрликка ўқишни давом эттириш, диплом олиш ҳам насиб қилмади-да. Тағин домласининг сентябрдан келиб бемалол ўқишни давом эттириши мумкинлиги, “Академик таътил”и ҳам тугаши ҳақидаги сўзларини оҳистагина бош чайқаб, рад этди. Бу иродаси метин одамни ҳам адо қиладиган ҳолат эди. Ўша онда синглисининг юзларидан кўз узмай турган Малак уни олиб, олис-олисларга кетиб қолишни жуда-жуда истади. Тўғри, курсдошлари уни хурсанд қилишини истаган. Лекин Малакнинг назарида бундан кўра буткул йўқламаганликлари маъқулроқ эди...
Мадинанинг бу тушкунлиги яна бир ойларга чўзилди. Унинг тезроқ чалғишини истаган Малак ёнида бирга ўтириб, тикишни ўргана бошлади. Афсуски, опа-сингилга ҳар куни эринмай сабоқ берган икки кампирнинг бири баҳорнинг, иккинчиси ёзнинг юзини кўрмади.
— Қўйсин эгизагимдек эди-да, беозоргина бўлганидан зиёни ҳам тегмади. Бир ойгина ётди-ю, ўлди-қолди, — деб юрди қишнинг совуқ ва сокин кунларида сиқилиб Ойсулув момо. — Тағинам, калласи ишлаб сенларни ҳунарли қилди.
Ойсулув кампир чин гапирди. Қўшни кампирнинг шижоати, қатъияти Мадинада ҳам ўзига ишонч уйғотганди. Тўғри, у туриб, юриб кетмади. Лекин изсиз ўтиб бораётган кунларига мазмун кирди. Юра олмагани билан ўтиради, қўли чаққон. Судралиб, қўлига таяниб силжиб атрофидаги нарсаларни олишга, жойига қўйишга интилади. Ўтирган жойида бемалол юмушини қила олади. Малак рўзғор ишлари билан ҳам чалғигани боис, Мадина бу ҳунарни чуқурроқ ўрганган, ўзи қийналмай мустақил бичиб, қавиб, тикиб ҳам қўяверарди. Хуллас, энди ўзини тўн тикишга бағишлаган.
Қўйсин момонинг бу савобли ишини унута олмаётган, яна усиз ёлғизланаётган Ойсулув момо эса ҳар гапида тилга олади:
— Яхши кампир эди, шўрлик. Бировга ёмонлик қилмаган, зарари тегмаганди. Ўлими олдидан ҳам ҳеч кимга оғирлиги тушмади.
Мана шу гапларни кўп такрорлаган момо қўшни кампирга жуда ҳавас қилган эканми, ё кўп куйдими, ўзи бир ҳафта ҳам оғримади. Баҳорнинг ўрталарида “Жоним йўқдек”, деб икки кун ётди-ю, омонатини топширди.
Тўрт ой ичида иккала суянчиғидан ҳам айрилган опа-сингиллар ўзини йўқотиб қўйди. Шундоқ ҳам асаблари адо бўлган Мадина тинмай кўз ёш тўкарди. Тикиш тугул, игнани қўлига ҳам ушламай қўйди.
— Сизларга шунақа қилиб йиғлаб ўтирсин деб тикишни ўргатишганмиди? — койиди қизларини Дилором. — Уларнинг руҳини безовта қилиб, ув тортавермай тикишларингни қилинглар. Ҳар куни ҳеч бўлмаганда битта буюртма келиб турган бўлса... Бу ҳолда улгурмай қоласизлар-ку! Қанча кўп тиксаларинг, катта онангнинг ҳам, Қўйсин момонинг ҳам руҳи шунча шод бўлади.
Қишлоқда тўн қавишдек майда ишни қилувчи кампирлар ўтиб кетган, бошқа жувонлар эса бу ҳунарни ё писанд, ё ўрганишга ҳафсала қилмасди. Шунинг учунми, Мадина ва Малакка мурожаат қилувчиларнинг кети узилмайди. Элчилик — нима кўп, тўй кўп. Суннат тўй қиламан, дегани ҳам, ўғил уйлайман дегани ҳам матони қўлтиғига қисиб келаверади. Мадина оз-моз аслига қайта бошлагани учун ҳазиллашади:
— Бозорда ҳам бор тўн деганлари. Тиктириш шартми? Қиммат бўлса, беш минг қимматдир, ўн минг қимматдир? Сотиб олсангиз, камбағал бўлиб қолмассиз! Менинг “заказ”им кўп. Улгурмаслигим мумкин
Комментарии 2