Урланган бәхет
14 бүлек
—Якупова! Сине телефонга!
Гөлчирә нәрсә уйларга да белми телефонга йөгерде.
—Кем бу?
—Якупова кирәк.
—Мин тыңлыйм.
—Тиз генә балалар бакчасына килеп җитегез. Улыгыз авырый.
—Нәрсе булган?
Гөлчирә балалар бакчасына йөгереп килеп җитте. Атлас йокы бүлмәсендә караватта чалкан ята. Күзләре йомык. Кечкенә ябык бите сулган, карарга кызганыч.
—Ни булды минем балама? "Ашыгыч ярдәм" чакырдыгызмы?
Ул арада ак халатлы шәфкать туташы килеп керде. Ашыкмады, кабаланмады.
—Нәрсә булды балага?
Тәрбияче, ике кулының бармакларын бер-берсенә аралаштырып күкрәгенә куеп, сөйли башлады:
—Иртән берни дә юк иде, көндезгә таба битләре кып-кызыл булды, үлчим—температурасы утыз сигездән артык.
—Чәй калагы бирегез!
Шәфкать туташы Атласның авызын җай гына ачып, тамак төбен карады һәм башын селкеп:
—Балада дифтерия, хастаханәгә озатыгыз,—диде.
—Мин анда бармыйм,—дип ыңгырашты Атлас.
—Без анда сине тиз генә терелтәбез. Бер атна дигәндә йөгереп йөрерсең,—диде шәфкать туташы аңа бик ягымлы итеп.
—Кирәкми, мин анда бармыйм. Минем әтием дә хастаханәдә үлде, минем үләсем килми.
—Улым, алай карышма, табиплар сине бик тиз терелтерләр, әйдә, үзем озата барам,—дип пышылдады Гөлчирә.
Атласны фәнни-тикшеренү институтының балалар бүлегенә салдылар.47
Нияз, хәле җиңеләйгәч, көн дә төшке аштан соң хастаханә аллеясендәге бер эскәмиягә чыгып утыра торган булды. Мондагы юкә агачлары исе аңа зур ләззәт бирә, күзләре күрсә, ул бакчадагы матурлык белән хозурланыр иде. Шулай да, юкә исеннән ул исереп киткәндәй була. Җәйге талгын җилдә яфраклар шыбырдашуын тыңлап утыра. Кинәт аның борынына каен яфрагы исе килеп киткәндәй булды, каен да бардыр, ахыры, монда, дип уйлады Нияз.
Аның янына фәнни-тикшеренү институтының баш табибы профессор Рәшит Гәрәевич Сабиров килеп туктады.
—Сез монда көн да чыгасыз бугай,—диде профессор, һәм Нияз янына утырды.
Профессор Нияз белән аның монда күчерелүенең беренче көненнән үк танышты. Татар егете, нинди җилләр монда ташлаган? Кем ул? Барысын да сораштырды. Нияз барын да яшерми сөйләде. Гөлчирә турында да, шахтер булуы, авыл хуҗалыгы институтында укуын да. ә профессор үзе турында сөйләде.
Сабиров Татарстанның бер районында туган, Казан медицина институтын тәмамлап, Әлмәттә хастахәнәдә эшләгән, аннан соң орденатураны Мәскәүдә үтеп, галим дәрәҗәсенә күтәрелгән. Җаны һәм рухы белән татар булып калган. Татарстаннан татар телендә гәҗит-журналлар алдыра, халыкның тормышы, язмышы өчен янып-көеп, уңышларына сөенеп яши. Бер ел элек сөйгән хатыны каты авырудан вафат булган.
Профессор саф татарча сүз башлады:
—Үзебезнең тәмле, матур телебездә сөйләшик әле, Нияз,—диде.
—Яман хәбәр әйтергә җыенмыйсыздыр бит,—диде Нияз хафалана төшеп.
—Мине синең үзеңне нык тотуың сокландыра. Көчле рух—ул кешенең канаты. Шул рухи канат бyлгaндa, кeшe бөтен авырлыкларны җиңеп чыга. Кайгы-хәсрәткә дә, авыруларга да баш бирми.
—Бераз баш авыртып тора.
—Баш авыртуыгыз озакламый бетәчәк. ә менә күзләр... Күзләргә ярдәм итеп булмый, бу өлкәдә әле медицина көчсез. Безнең илдә генә түгел, алга киткән Көнбатыш илләрендә дә дарулар, ул нерв күзәнәкләрен алмаштыру ысуллары табылмаган.
Алар озак кына сүзсез утырдылар. Һәркайсының үз уйлары, үз хәсрәте алып ашкан иде.
—Рәшит абый, гафу итегез, минем сезгә бер соравым бар. Туган якка кайту турында уйлаганыгыз юкмы? Татарстанда да сезнең кебек галимнәр кирәк бит.
Бу яшь кешенең күзгә бәреп әйтелгән соравы Рәшит Гәрәевичны уйга калдырды. Әйе, анда да, монда да галимнәр кирәк.
—Син минем иң авырткан җиремә кагылдың, Нияз энекәш. Мин бу турыда күптән баш ватам инде, бигрәк тә иптәшем Галия вафат булганнан соң.
—Бу бакчада юкә генә үсәме? Каен агачы да бармы?
—Юкә генә.
—Мина каен исе килгән кебек тоелды.
—Әйе, бер генә каен бар. Карт каен. Институт бинасын төзегәндә ул могҗиза булып берүзе исән калган.
—Шул каен янына мине алып бармассызмы?
Рәшит Гәрәевич Ниязны җитәкләп каен янына алып килде.
—Менә сиңа исен җибәреп торган каен. Кил, кулларың белән тотып кара.
Нияз ике куллап каенга тотынды һәм аның кәүсәсен капшый башлады, күзләренә яшь, тамагына каты төер тыгылды. Ул акрын гына кулларын агач буйлап шудырды. Бу каен аңа әллә кайчаннан танышы сыман тоелды.
—Я, энем, мин киттем, син үзең юлны табарсыңмы?
—Табармын, Рәшит абый.
Нияз кулларын тагын да өскәрәк шудырды һәм шулчак кулы кәүсәгә ябышып үскән гөмбәгә барып төртелде. Мәшкә! Гөлчирә аны каенның күз яшьләреннән барлыкка килгән гөмбә дип атаган иде. Бу каен, бу гөмбә Гөлчирә белән бара торган яландагы ялгыз каенны искә төшерде.
—Бу нинди могҗиза соң? әллә мин саташаммы? Бу бит нәкъ шул агач бугай.
Нияз каенны кочаклап алды, аның шома тузына иреннәрен тидерде, иснәде, ялап карады. Дулкынланудан йөрәге еш-еш типте, күзләреннән яшьләр акты.
—Каенкай! әллә син безнең авылдагы Гөлчирә белән минем мәхәббәтемнең шаһиты булган карт каенның игезәгеме? Әллә шул каен үзе монда күчеп утырганмы? Могҗизамы бу, Ходай кодрәтеме? Син миңа үткәннәремне, Гөлчирәмне иске төшерү өчен монда күчендеңме? әйт, каеным! Син беләсеңме, минем Гөлчирәм күптән җир куенында. Сезнең икегез алдында да мин гаепле. Авылымны ташлап киттем. Сине дә, каеным, Гөлчирәне дә ялгыз иттем. Мин гаепле, мин гаепле.
Нияз акылдан язган кеше шикелле үзалдына сөйләнә-сөйләнә каенны сыпырды, аннан кулларын акрын гына аска таба шудырды. Башы әйләнеп китеп, борын өстендәге кара күзлеге җиргә төшеп китте. Ул җиргә иелеп, озак кына капшанып, күзлеген табып алды. Кесәсеннән Гөлчирә чиккән кулъяулык алып, күзлеген сөрткәләде. Кулъяулыкка төрелгән, әнисе биргән догалык-бөтиен сак кына төреп кесәсенә кире салып куйды.48
Гөлчирә көн дә көндезләтеп Атлас янына килә. Баласының тамагында дифтерия түгел, үлекле ангина булган икән, ул инде терелеп килә. Алар хастаханә бакчасындагы эскәмиягә килеп утыралар. Эсседән качып, юкә күләгәсендә бик озак сөйләшәләр. Бала әнисенең муеныннан кочып ике як битеннән үбә, иркәләнә. Aнa да, үз чиратында, кадерлесен назлый:
—Терел, тизрәк, улым. Менә сиңа нинди тәмле җир җиләге сатып алдым. Витаминнар сиңа бик кирәк.
Гөлчирә юып, әле суы да саркып бетмәгән җиләкләрне улына каптыра.
Шунда ул аллеянең каршы ягында эскәмиядә ялгыз утыручы кара күзлекле яшь кешегә игътибар итте. Бу кеше нәрсәсе беләндер Гөлчирәгә Ниязны хәтерләтте. Бер карады, икенче мәртәбә тагын борылып карады. Ара ерак, шулай да, чәче дә, авызы, ияге дә нәкъ Ниязныкы кебек, дип уйлады Гөлчирә. Азмыни дөньяда охшаш кешеләр?
Каян килеп чыксын бу урыс шәһәренә Нияз? Ул якка бүтән карамаска, яшьлектәге үткән авыр кичерешләрне яңартмаска булды. Ләкин борылып карамый булдыра алмады. Инде кабат караганда, аның янына ак халатлы табип килеп утырган иде. Алар әкрен генә нидер сөйләшәләр. Ара ерак булганга, Гөлчирә аларның сүзен ишетмәде.
Ул Атласны хастаханәнең ишегенә кадәр озатты һәм, битләреннән үбеп, ишектән кертеп җибәрде.
—Улым, иртәгә шушы вакытта тагын килермен, көт,—диде.49
Июльнең кызу көне. Юкә агачлары шау чәчәктә, алар гүя юкә түгел, сары чәчәкле мимоза тавы. Ачык тәрәзәдән кергән бал исенә башлар әйләнә. Нияз бүген дәвалану процедураларын иртәрәк алып бетерде дә, бакчага ашыкты. Бүген аңа ниндидер могҗиза булыр төсле. Рәшит Гәрәевич аңа гәҗитләр һәм тальян гармун алып килергә вәгъдә иткән иде. Тальян гармун! Аның телләренә басып, бер сыздырып җибәрсә, үткән якты кайгысыз көннәре кайткандай булыр иде. Кайда калды соң аның болытсыз, гел кояштан гына торган көннәре? Менә нәкъ бүгенге җылы көн кебек иде ул чаклар. Авыл, мәктәп, Гөлчирә, ялгыз каен. Их!..
Нияз көн дә утыра торган эскәмиягә килеп утырды. Тып-тын, юкә яфраклары бүген шыбырдамый, фәкать тирә-якка бал исе беркелә. Бал кортлары дуены. Юкә агачы үзенә күрә бер көй чыгарып бертуктаусыз зеңләп тора. Һәй, җанкисәкләрем! Ашыгыгыз, ашыгыгыз! Соңга калмагыз! Җыегыз табигать биргән байлыкны, ләззәтләнегез, куандырыгыз кешеләрне, дип уйлады Нияз.
Ул арада профессор килеп аңа сәлам бирде:
—Саумы, баһадир! Бал исе исертмәсен үзеңне.
—Һай, Рәшит абый, исерсәң дә гөнаһ түгел мондый көндә.
—Әйе, Нияз, көннәр бик матур тора. Йә, гәҗит укыйммы сиңа, әллә гармун уйныйсыңмы?
—Гармун, гармун, Рәшит абый. Сагындым гармун тавышын, бармакларым гына мүкләнмәгән булса. Бирегез тизрәк.
Рәшит Ниязга гармунны тоттырды, җилкәсе аша каешын кидереп куйды.
—Их!..
Нияз бармакларын берничә мәртәбә гармун телләрендә биеткәләп алды да, кыска-кыска аккордлар биреп, үзе яраткан көйләрне уйнап алды. Бакчада бары Нияз уйнаган гармун тавышы гына калды, бары да тынды. Кошлар да, бал кортлары да, кычкырып-кычкырып сөйләшүче авырулар да. Аннан Нияз үзе чыгарган көйне башлады:
—Ялгыз каен,
Ялгыз каен—
Яннарында гел чирәм.
Сине мәңгегә югалттым,
Мин гаепле, Гөлчирәм...
Гөлчирә, улы белән кочаклашып утырган җиреннән, җыр тавышы ишетеп, сагаеп калды, татарча җыр, тальян гармун.
—Утырып тор, улым, мин хәзер,—дип, улын калдырып, җыр агылган эскәмия янына килеп басты—аның каршында кара күзлекле Нияз иде.
—Нияз! Синме соң бу?
Бу тавышка Нияз утырган җиреннән кинәт сикереп торды, кулындагы гармуны уфылдап җиргә таба сузылып төште.
—Кем сез? Кем тавышы?
—Мин бу, Гөлчирә!
—Кем, кем? Кайсы Гөлчирә?
—Авылдашың, классташың Гөлчирә.
—Уятыгыз мине! Мин саташам бугай,—диде Нияз ачыргаланып.
—Юк, Нияз, син саташмыйсын. Синең алдында бик чибәр яшь хатын басып тора. Ул үзен Гөлчирә дип атый,—диде профессор.
—Гөлчирә үлгән, ул юк. Ә минем Гөлчирә исемле башка танышым юк.
—Я, ярый, аңлашыгыз, сөйләшегез, мин киттем,—диде Рәшит Гәрәевич.
Гөлчирә Ниязны кочаклап алды.
—Ни булды сиңа, Нияз?
Нияз да Гөлчирәне кочаклады.
—Гөлчирәм, Гөлчирәм. Сине бит мин күптән бу дөньядан киткән, дип беләм. Юк, юк, ышанмыйм, үтерсәгез дә ышанмыйм.
Нияз Гөлчирәнең чәчен, маңгаен капшады, битенә кулын тидерде.
—Ышанмыйм, кемдер мине шаярта. Сәримә түгелме? Сәримә тагын бутап йөрмиме мине?
—Юк, Нияз, бу мин—синең беренче мәхәббәтең—Гөлчирә.
—Синең үлемең турында гәҗиттә дә язганнар иде бит.
—Ялгышлык булгандыр. Ышанмасаң, минем ышандырыр дәлилем бар. Исеңдәме? Тугызынчы сыйныф. Кое буе. Исеңдәме? Минем тырнаксыз калган бармак...
Нияз Гөлчирәнең кулын үз кулларына алды, бармакларын берәм-берәм тотып, аның тырнаксыз чәнчә бармагына җитте.
—Гөлчирә! Гәлчирәм! Бу нәрсә бу? Каргышмы? Ялгышмы, язмышмы? Нәрсә бу?
Гөлчирә улы Атласны чакырып алды. Шушы тымызык матур көндә, туып-үскән җирдән меңләгән чакырымнар еракта, ике йөрәк, ике күңел җил-давылда куптарылган диңгез дулкыннарын хәтерләтте. Күпме хатирәләр, күпме истәлекләр диңгез төбеннән кубарылып өскә калыкты...
Тәмам Дусларым
Присоединяйтесь к ОК, чтобы посмотреть больше фото, видео и найти новых друзей.
Комментарии 17