Частка І
Ён так і не адбыўся, той суд у Антанёве, у хуткім часе пасля вайны. Адноўленыя савецкія ўлады збіраліся судзіць Уладзіка Васілеўскага. У чым віна? О, яшчэ якая: у вайну быў солтысам.
Быць падсудным, трапіць на лаву падсуднага для нашых людзей ужо адно гэта было ганебным, жахлівым. А калі чалавек ні ў чым не вінаваты, за што яго судзіць? Пасля таго, як навіс над душою Уладзіка суд, не меў ён ні хвіліны спакою. Толькі пра гэта і думаў. Пракручваў у памяці, як стаў солтысам. Як прыйшлі да яго антанёўскія гаспадары і прасілі:
– Уладзік, ты ж такі разумны, пісьменны, пагадзіся!
– Уладзік, ты ж такі бывалы, ты ж у Санкт-Пецярбурзе жыў, свет ведаеш, пагадзіся!
– Уладзік, ты ж такі добры, прыстойны чалавек, ты ж нас, калі што якое, уратуеш, пагадзіся!
– Уладзік, калі ты не пагодзішся, усё роўна ж некага паставяць. Мо каго зусім нявартага. Пагадзіся!
Што яму было рабіць? Пагадзіўся.
Абавязак бараніць, дапамагаць спаўняў як мог. А што ён мог? Пасля таго, як немцы спалілі Антанёва, калі вясною пачалі вяртацца на котлішчы гаспадары, капаць зямлянкі, тут ужо больш гаспадарылі партызаны. Іх загады выконваў: ежа, адзенне, гарэлка. І сыном не пярэчыў, калі ў партызаны падаліся. У блакаду ратаваў самых безабаронных: маці з немаўляткамі. Неаднойчы чула ад антанёўцаў, як у тыя страшныя дні на валаску віселі жыцці маленькіх, што плачам наклікалі смерць на ўсіх. Патрабавалі людзі, каб маці супакоілі дзяцей. Каб загубілі. І тады Уладзік браў на рукі малое, адыходзіў далей у балота, і выратоўваў. Так дапамог ён Стэпцы захаваць Мішу, выратаваў сына партызана Колі Мацко, жонка якога Маня ўжо здалася, намерылася… Ды Уладзік выхапіў дзіця, сышоў з ім, уратаваў.
Антанёўцы як маглі, падтрымлівалі Уладзіка:
– Мы ўсе на суд прыйдзем! Усе скажам, што ты нічога дрэннага не рабіў. Што ты нас ратаваў, партызанам памагаў. Усё скажам!
Але не давялося людзям выратаваць свайго ратавальніка, абаронцу. Незадоўга да суда Уладзік раптоўна памёр. Не вытрымала сэрца…
Калі згадваю гэтага антанёўца, прыгожага, добрага, сумленнага чалавека, солтыса ў гады вайны, прыходзяць на памяць радкі Ларысы Геніюш з верша “Партызаны”, у якім яна між іншага піша і пра солтысаў, якія найперш былі пад прыцэлам лясных героеў:
Солтыса, які акручваў немца,
каб ад згубы ратаваць сяло,
бо куды ж было народу дзецца,
помачы чакаць адкуль было?
Не, партызаны з Налібоцкай пушчы не чапалі Уладзіка. Бо шмат было між імі тутэйшых, хто добра яго ведаў. І сыны старэйшыя, Міхаіл і Мікалай, ваявалі ў 1-ым Камсамольскім атрадзе. Ды і Антанёва амаль увесь час было ў руках партызанаў.
Невядома, як бы яно было. Але мала надзеі, што “самы справыдлівы” савецкі суд апраўдаў бы Уладзіка Васілеўскага.
Частка ІІ
У канцы шасцідзясятых суд у Антанёве адбыўся. Судзілі жанчыну, нявестку Уладзіка.
Узнялася тады чарговая хваля барацьбы з рэлігіяй. А Коля Пугоўскі якраз нядаўна ўступіў у партыю. Не хацеў антанёўскі гаспадар, не была гэта ягоная воля. Але падвяла яго… любоў да жывёлы. З дзяцінства любіў сярэдні Уладзікаў сын жывое. Асабліва коней, кароў. Таму і паступіў у сталым веку вучыцца ў Пінскі ветэрынарны тэхнікум.
У калгасе, на ферме, заўсёды не хапала спецыялістаў. Тады якраз патрэбны быў асеменатар. Справа новая, няпростая. Згадалі кіраўнікі, што Коля ж вучыўся і да яго з прапановаю. Чаго яму адмаўляцца? Не супраць. Выправілі на курсы. Вярнуўся спецыялістам.
Цяжкая гэта праца! Яшчэ якая цяжкая. Але ніколі не баяўся антанёвец працаваць. Асвоіўся хутка. Было яшчэ тое, што асабліва радавала: далі асеменатару каня. Бо ездзіць яму патрэбна было па ўсім калгасе, шлях немалы. З таго часу, як у канцы саракавых адвёў Коля ў калгас свайго коніка, не быў ён вольным гаспадаром. Бо з кожнае нагоды, у кожнай патрэбе (а іх у вёсцы процьма!) мусіў ён ісці, прасіць, кланяцца. А тут у ягоных руках конь! Усё сваё ў час паробіць. І дроваў з лесу прывязе, і гной вывезе, і соткі ў час пасадзіць. Жыві – не хачу!. То як ён мог ад партыі адмовіцца? З работы паляціш, не паглядзяць, што адзін такі спецыяліст на ўсю ваколіцу. Думаў Коля:
– Бог з ёю, з партыяю, што яна мне? Як рабіў, так і рабіць буду. Як жыў, так і жыць буду.
І ўступіў. Хоць бурчэла ягоная Ніна. Але і яна разумела, што муж мае нарэшце працу добрую, каня мае.
А тут – хваля. Сход за сходам. Змагацца з рэлігіяй! Камуністы – наперад! Іконы з хатаў усе павыкідалі? Што? Васілеўскі не выкінуў? А ты, кіраўнік ячэйкі, куды глядзіш!?
У хату Пугоўскіх з’явіўся камуніст. Нічога не кажучы, да покуці, да іконы пашыбаваў. Закрычала Ніна:
– Не чапай! Гэта мая ікона! Не чапай!
Быццам і не пачуў яе словаў камуніст. Схапіў ікону, ручнік і кінуў усё на стол. Кабета не сунімалася:
– Што ж ты робіш? Ах ты, сабака!
Зачырванеўся той, як савецкі прапар, павярнуўся да жанчыны і ціха, але цвёрда, з прыціскам, вымавіў:
– За сабаку ты мне адкажаш!
І быў у Антанёве суд. Судзілі Ніну Васілеўскую. Што пасмела выказаць нязгоду, што словам сабака сабаку назвала. За абразу гонару камуніста, ды яшчэ і пры ісполненіі. Поўны клуб народу сабралася. І старыя, і малыя. На сцэне, за абкумачованым сталом, прэзідыум, суддзі. Ніна мусіла сядзець на лаве падсудных (перад сцэнаю лаўку паставілі), антанёўцы стаялі. Са сцэны несліся прамовы пра несвядомасць, пра злачыннасць, пра тое, што такіх трэба караць. Народ маўчаў. Ніхто ні слова. Маўчанне было цяжкім, гнятлівым. Бо ў кожнага (мяркую, выключэнняў не было) у душы гучалі словы нязгоды, супраціву гэтаму нялюдскаму судзілішчу. Шмат хто хацеў бы заступіцца. Але народ змаўчаў…
Асабліва балюча было Колю, дзеткам. Яны прыйшлі таксама. Галоўкі падняць баяліся. Слёзы стрымлівалі, ад сораму гарэлі: гэта ж іхнюю маму судзяць…
Пакаралі Ніну, якая тады даяркаю працавала, з работы знялі. На брыгаду хадзіць мусіла. Але нядоўга тое трывала. Праз пару гадоў ізноў вярнулася на ферму. Бо не надта хто хацеў туды, бо праца даяркі цяжкая, цяжкая…
Присоединяйтесь к ОК, чтобы подписаться на группу и комментировать публикации.
Комментарии 1