3-қисм.
Гр: 🔥Ҳикоя ва қиссалар🔥
— Йўқ мен бир-икки кундан кейин кайтиб кетмокчиман.
—Сизни кеткизамизми? Йук булмаган ran. Бу юртнинг сувини ичган одам хеч каёккз кетолмайди, — хазилга олди йигит.
— Кани юринг, онам тушлик овкатга айтиб кел, деб
юборганди. Сал бўлмаса унутаёзибман, — гапни бурди
Хайитбой.
— Э, койил-е, Зубайдаа. Кайнинг билан иккимизни
уртамизда воситачилик килишга хам улгурибсан-а, чаккон экансан, майли охири бахайр булсин, — деб уйлаб
борарди. Овкатланишар экан уларни кузатди. Тогликларни купол овкатланишади, дейишарди. Бекор ran экан. Мана
дастурхонга пичок,, санчки кошиклар куйилган. Хаммаси, айникса, Хайитбой хам рисоладагидай ейишарди. Tог ва тог атрофи кишлокларда шахарга Караганда мехнат жуда
куп булгани сабабли овкат хам бирмунча купрок ейиларди. Шу сабаб бўлиб, баъзи гап-сўзлар таркалган булса ажаб эмас.
Овкатланишаётган пайтда хам иккисини кузи бир неча
марта учрашишди. Сурайё узини огир-вазмин, йигитга бепарводай тутарди. Хайитбой тушликдан кейин кетишга
шошилди. У янгасига нималарнидир тайинлади.
— Болажоним, бир зум хам тиниминг йук. Бир оз
утирсанг бўлмайдими? Офтобда куйиб кетибсан, — зорланарди Ойларбиби.
— Онажон бир хафтада иккинчи экинни экиб булсам
ёнингиздан кетмай угираман, — у ran орасида Сурайёга
караб куйди.
— Болам качонгача ёлгиз юрасан. Икки йил бўлай деб
колди. Энди рўзгорингни тиклаб олсанг булмайдими?
— Булади, онажон, насиб этса якинда тиклаб оламан, — деб кулини дуога очди.
— Тупрок олсанг олтин булсин. Бошинг омон булсин.
Яратган эгам бахтингни очсин, — деб онаси фотиха берди.
Шу куни кечга якин дарвоза олдига оппок рангли
волга машинаси келиб сигнал берди. Бу ердагилар унинг
овозини танийди шекилли янгам келди, деб югуришиб
дарвозани очишди. Ундан билаги-ю, буйни, кўлларига
олтин такинчоклар такиб олган магрур аёл тушди. У ховлига беписандлик билан назар ташлаб чорпоя устидаги
курпачага утирди. Ойларбиби у аёлдан айланиб-ургилар неварасининг соглигини сурарди.
— Момо, неварангизни уйлантирмокчимиз. Эртадан
кейин тўй, шунга айтиб келдим,— деди.
— Нима дединг, эртадан кейин туй дейсанми? Болажонимдан колган ёдгорим уйланадиган булдими? — кампирнинг кузларида ёш калкди. — Лекин нега олдинрок;
келмадинг? Кимнинг кизи, качон унаштирдинглар? —
Ойларбиби келинига каради.
Аёл бир зум жим булиб колди. Унинг авзойи бузилганди.
— Момо, ёлгиз бошим билан рузгоримни утказиб,
углимни укитиб уйлантирмокчи булсам. Сизларга огирим
тушмаса. Ёрдам сурамасам. Сизлар хабар олиш урнига яна
упкалайсиз-а, — чимирилди аёл.
— Болам, кейинги пайтларда икки марта бордим. Дар-
возанг кулф экан. Хамсояларингдан сурасам бир марта
курортга кетган, деди. Иккинчи боришимда каёкка кетганини билмаймиз, дейишди. Уйдан сени топмасак, —аччикланди кампир.
— Уйнаб юрганим йук соглигим булмагани учун даволанишга борганман. Бошка вакт сизни кпчон келишингизни билмайманку. Тирикчилик, бола укитиш уйлантириш узи булмайдику.
— Боламдан колган мол-дунёни ётиб есанг, етмиш
йилга етади. Нима камчилигинг бор.
— Болам, болам дейсиз. Битта болангиз эмас. Менинг
Хам хиссам катга булган. Унга отамдан колган дунё хам
кушилган. Булмаса бизлар хам сизларга ухшаб юрардик.
учма-уч яшаб.
Уларнинг тортишуви жанжалга айланмаслиги учун
Зубайда гапга аралашди.
— Куйинг янгажон, бегонадан эмас, узининг кизидай
булиб колгани учун хам сиздан упкалаяптилар. Насиб этса
эртага етиб борамиз. Кулимиздан келганича хизмат киламиз. Дастурхонга каранг, чойингиз совиб к;олди, — деб
уртадаги совукчиликни кутарди. Сурайё бу вакгда деразаси
очикуйда утириб уларни кузатарди. Бир оздан кейин аёл
урнидан турди. Машинасини ут олдириб, совуккина хайрлашиб жунаб кетди.
Шундан кейин Сурайё чикиб, дастурхонни йигиб олди.
У секин-аста рузгор ишларига ёрдамлаша бошлади. Кечкурун Зубайда Сурайёни ёнига чакирди.
— Бугун хужайним келмайди. Бир иш билан кеттан.
Келинг, гаплашиб ётамиз. Вой синглим-ей, кундузи бир
пастгина гурунглашиб утиришга вакт тополмайман. Кечкурун чарчаб ухлаб коламан, — деди. Улар ёнма-ён жой
солиб ётишар экан, Сурайё бояги аёл хакида сураб колди.
— Овсиним, исми Феруза. Э, бу хакда гапирсам узи
бир достон. Кайногам Каршида олийгохда укиб юрганида
Уша ерлик бадавлат кишининг ёлгиз кизи билан танишиб
колади. Кайнонам бу вактда чоли вафот этиб, уч угли
билан зур-базур кун куришган. Гапнинг кисқаси қайноғам уша уйга ичкуёв булиб қолади. Овсиним жуда эрка,
тантик булса хам бойлигига учган кайногам чидаб яшай
бошлайди. Кайнотаси куёвининг хурматини жойига куйиб,
унга ишониб, бор топган дунёсини уларнинг кулига тутказганди. У одамнинг аёли вафот этган булиб, канд касаллиги билан огриб келаёттани учун хам кайта уйланмаган. Бутун умиди шу кизи ва куёвида булган. У мухтож
бўлиб келганларга фоизга пул бериб бойиб кетганди. Вакти келиб, у киши бандалик килгандан кейин кайногам
билан овсиним барча мол-дунёнинг эгаси булишган.
Бу вактгда кайногам кайсидир курилиш ташкилотида
бошлик, булиб ишларди. Улар битга ўгил куришган. Овсиним бошқа тугмаган. Мен келин булиб тушганимда Рустам акам трактор хайдарди. Бир куни кишлоқка бурилишда икки бола йулидан чикиб колади. Тракторни куриб
иккиси икки томонга кочади. Уларни босмайин деб рулни
буради. Лекин бу вактда биттасини уриб юборганди. Болани дарров касалхонга етказишади. Камалиб кетмаслиги
учун милицияга, боланинг ота-онасига катта пул бериш
керак булди. Овсинимга, кайногамга ёрдам сўраб бордик.
У киши овсинимдан утолмадими, ёки узи мехрсизми, харкалай ортикча пулимиз йук, деди. Феруза: «Бир
танишим бор, у фоизга пул беради. Уртага тушиб олиб
берайинми?»—деди.
Мен Рустам акамни камалиб кетмасин деб рози булдим.
Кайнонамга айтган эдим. У киши «Майли узинг биласан»,
— деди.
Шундай килиб, Феруза овсиним мени бир аёлникига
олиб борди. Йигирма фоизга келипшб, анча пул олдим.
Овсиним узим кафолатман, деди. Мен илгари бундай
ишларга аралашмаганим учун фоиз кридасини билмасдим.
Мен бир йилдан кейин кайтараман, дегандим. Улар ихтиёрингиз, йигирма фоиэдан туласангиз булди, деб тилхат
ёздириб олди. Мен бир йилдан кейин пулнинг устига йигирма фоиз кушиб беришим керак, деб уйладим.
Рустам акам жавобгарликдан кутулиб, хамма иш жой-
жойига тушганда орадан уч-тўрт ой ўтди. Бир куни пул
берган аёл шиддат билан кириб келди. У юзингда кузинг
борми демай:
— Нега фоиз пулини вактида олиб келмаяпсизлар? —
деб туполон кугарди. Мен:
— Бир йилга олгандимку, энди турт ой булди, — де-
дим хайрон булиб.
— Фоизичи, хар ойда йигирма фоиз тулашинг керак,
— деди бакириб.
— Бу канак;аси, бундай келишмагандик-ку, майли пулингизни эртага кейин етказиб бераман, — дедим.
— Канча олиб келасизлар? — деди фоизчи аёл истехзо
билан.
— Икки минг сум олганман. Хозир кулимда минг сум
бор бозорга икки сигиримизни олиб чикамиз, минг сумга
етиб крлар, — дедим.
— Карзингизни канча булганини биласизми? Бир ойда
Tÿpr юз сумбан кушилганда хозиргача фоизининг узи бир
минг олти юз сум булди. Жами уч минг олти юз сум.
— Нима, нима дедингиз? Уч минг олти юз cÿм булди
дедингизми? — Рустам акам Утирган жойида сакраб туриб
кетди.
— Ха, уч минг олти юз карзингиз бор, хисоблаб
куринг, — аёл 6ÿuш келмади.
— Ахир мен бир йилга йигирма фоиз дегандимку, —
йиглагудай булдим.
— Каерда бор шундай карз берадиган. Фоиз ойма-ой
берилади. Мана узингиз кул куйиб берган тилхат.
Мен имзомни танидим. Бу уша кунги когоз эди. Пулни бир йилдан кейин кайтараман. Ойига йигирма фоиз билан деб ёзилганди. Мен уша пайтда ойига деган сўзига
эътибор бермагандим. Рустам акам хам тилхатни укиб чикди.
Аёл дагдага килишга утди. Фоиз пули олиб карз булганимиздан бошкаларнинг хабардор булишидан уйимиздагилар
номус киларди.
— Синглим, узи ишонганим икки сигир. Шуни сотиб
берамиз. Лекин фоизини сабр килиб туринг. Tÿpт бешта
бузок, бор кишгача бокайлик. Сотиб бераман, — деди илож
топа олмай.
— Бупти, душанба куни икки мингни етказинг. Колганини кейинроқ берарсиз, — деди аёл. Кайнонам нима
килишини билмай бир бизга, бир ÿiua аёлга караб жавдирар эди. Кенжамиз Хайитбойни уйлантирамиз деган турт
бузок, хам кулдан кетаётгани учун йиглаб юборди.
Икки сигирнинг пули бир минг бир юз cÿм булди.
Юз сумни олиб к;олиб уйдаги пулга кўшиб, икки минг
килиб олиб бордик. Унгача аёл янги тилхатни тайёрлаб
куйганди. «Ойига йигирма фоизли берган пулимиздан бир
минг олти юз суми колди. Бугун иккинчи май. Качон
булса хам шу келишилган пулни фоизи билан кайтариб
беради», деб ёзиб куйган экан. Рустам ака тилхатнинг
тагига «Колган пулни октябрь ойида кайтариб бераман»,
деб ёзиб кул кўйди. Октябрнинг охирида туртга бузок;-
нинг нархи бир минг саккиз юз сум булди. Биз бир минг
олти юз сумни олиб етиб бордик.
Нурхон фоизчи олдимизга яна дафгарини очиб куйди.
— Xўш иккинчи майда бир минг олти юз cÿм булган.
Олти ойда хар ой уч юз йигирма сумдан жами бир минг
туккиз юз йигирма сум булади. Аввалги бир минг олти
юз сумга кушсак уч минг беш юз йигирма cўм булади.
Хужайиним калтираб кетди.
— Кандай одамсизлар. Ахир олган пулимиз хаммаси булиб
икки минг cÿм 6ÿnca. Хозирча уч минг олти юз cўм берган
булсам, яна нимага сурайсизлар. Инсоф борми сизда? — деди
— Э, тухтанг бакирманг, мана ёзган тилхатингиз. Истасангиз ана суд га беринг. Лекин сиз айтган инсофга келсак менинг инсоф халтам качонлар тулиб кетган. Менга
унинг кераги йук, — аёлнинг юзи локайд ва тунд эди. У
бизнинг соддалигимиздан, тажрибасизлигимиздан фойдаланган экан. Унинг «судга беринг» деган сузни баланд
овозда катьий килиб айтгани учун биз унинг сўзини суд
тасдикдайди, деб тушунибмиз. Рустам акам нима киламиз, деб менга мултаради.
— Куяверинг, хеч чорасини тополмасак отамга бораман, ёрдам беришади, — дедам. Кучага чиккач хужайиним
«акамизникига борамиз», деди.
Кайногам бадавлат булгани билан овсинимдан утиб
пул бера олишига кузимиз етмаса хам сувга чукаётган
одам хасга ёпишади деганларидай, умидвор дунё, бир ran
ташлаб курайлик, деб кириб бордик.
Ховлининг четида икки киши катга кўчкорни бугизлаш билан овора. Эшболта кайногам машинаси юкхонасидан бир неча кутилардаги нарсаларни олиб куярди. У бизларни куриб бир зум караб турдида:
— Э келинглар, калайдан йуклаб келибсизлар, — деб
куриша кетди. Бизнинг келишимизни кутмаган овсиним
шунчаки совуккина куришиб, сурашди. У ичкарига эмас,
курпачалар тушалган айвонга таклиф килди.
Сурашиб булгач, хужайиним:
— Кўй суяяпсизларми? Карашиб юборайми? — деб
кузгалди. Шунда кайногам хам, овсиним хам:
— Йук., йук,- Куявер, узлари эплашади. Бугун нозик
мехмон келиши керак эди. Шунга тайёргарлик кураяпмиз,
дейишди. Биз:
— Бир иш билан келгандик, дарров кайтиб кетмокчимиз, — дедик. Шундан кейин хотиржам тортган кайногам утириб:
— Нима ran? ~ деди. Мен овсинимга караб:
— Фоизга пул берган таниш аёлингиз ортикча пул
талаб килаяпти, — деб булган вокеани айтиб берган эдим.
Унинг ковоги уюлди.
— Бировга холис хизмат килиб кулфатдан кутказсанг-у, рахмат дейиш урнига упка-гина килиишнгиз нимаси. Хозир хамма хам фоиз пул беради. Ким хам шунчаки карз берарди, — чимирилди.
— Майли, лекин инсоф билан куйсин, фоизни купайтириб юборибди, — гапга аралашди Рустам ака.
— Йигарма фоиздан ошириб айтдими? — синчков тикилди.
— Йук, йигирма фоиздан оширмади. Лекин ой сайин
Хисоблаганда жуда купайиб кетар экан. Шунча фоиз олиш
гунохку. Шу пуллар эгасига буюрармикан, — жахл килдим.
— Ие, гунох дейсизми? Камалиб кетиишидан, касалхонада эрта улиб кетишидан кутказиб, ялиниб келишгани учун келишилган пулни олгани гунохми? Савоб эмасми, яхшиликка ёмонликми? — бобиллади овсиним.
— Майли куйсин, лекин инсоф диёнат билан куйсин.
Олган пуулимиз икки минг сўм эди. Хозиргача уч минг
олти юзсум бердик. Яна куп минг пулни буйнимизга
илиб кўйишди, — деди Рустам акам.
— Коидадан ташкарига чиккан булмаса керак. Ана шунда, мухтож булганда ялинишади. Иши битгач дагдага килишади, — деди.
Бизни пул масаласида келганимизни билгач, у олдимиздан кетмади. Кетмоқчи бўлаяпмизу қайногамни ёлгиз
колдирмаяпти. Охири Рустам акам:
— Ака, биз фоизга пул олиб ёмон тушдик. Караб турсак кундан - кунга карзимиз ошиб кетаяпти. Шунга бир оз
карз бериб турсангиз, ~ деди
— Ахмок одам фоизга пул олиб карз булади. Мени
ортиқча кучада тушиб колган пулим йук„ — деди акаси
ковогани солиб.
— Ака, доктор билан милицияга ишингиз тушмасин.
Мажбур булдим олишга. Хозир уйимизда, х,атто егулик
нарсамиз хам колмаган. Хамма топганимизни фоиз тулашга бердик. Молларимиз хам кулогани ушлаб кетди.
— Нима, биз хазина топиб олганимиз йук,-ку, биз
хам.пешана теримиз билан топганимизга яшаб юрибмиз,
— Қайногамнинг урнига хотини жавоб берди.
Иккимиз ерга караганимизча ноумид бўлиб йўлга тушдик. Хеч булмаса онаси учун куйнинг гуштидан бир парча
хам бериб юборишмади. Эртаси куни отамнинг олдига
бориб, бошимизга тушган мухтожликларни айтиб бердим.
Отам икки акамни чакириб вокеани тушунтирди. Кейин
билсам улар кейинги хафтада машина олишмокчи булиб
туришган экан. Кичик акам мени сўзларимни эшитиб:
— Синглим, эртага уша аёлникига бирга борамиз. Улар
сизларни соддалигингиздан фойдаланиб роса шилмокчи
бўлибди. Лекин молларингизни бекор сотибсизлар. Тоглик
кишлокда яшаб мол килмаслик мумкин эмас, — деди уйланиб. Уша куни отам ва акаларим маслахатлашибди. Акам
Шодиёр билан эртаси куни Нурхонникига бордик. У бизни кўриб шошиб колди. Акам тилхатни суради.
— Нима кипасиз тилхатни? — деб малол келиб олиб
чикди. Акам хатни укиб йиртиб ташлади. Нурхон айёрлик
килиб:
Присоединяйтесь к ОК, чтобы подписаться на группу и комментировать публикации.
Комментарии 4