Назар Наджми

НАЗАР НӘҖМИ. КЕМ УЙЛАГАН. / ҮЗЕ ТУРЫНДА ҮЗЕ/ ӨЗЕКЛӘР. ....Әткәемнен үлеме безнең өйгә нинди авырлыклар һәм кайгы алып килүен аңлавы кыен түгел. Әңкәй дүрт бала белән/ Галелкарамга 19 яшь,Гиләҗетдингә 16 яшь, Зөлкәһәдәгә--8, миңа--2яшь/ торып кала. Бишенчесе карында була....1921 ел.Гражданнар сугышы әле бетмәгән, бөтен илдә авырлык, җимереклек җитмәсә туасы җәйдә бөтен тирә-- якта корылык, 21-дә инде ачлык көтә..Әткәй февральдә үлә,ул әле ,әлбәттә , алдагы фаҗигаларны белми, көзен үзе чәчеп калдырган арышларны, язын малайлары чәчкән сабан ашлыгында да чүп, алабута басып китәчәген күз алдына китерми, хәттә шударны күрми үлүе хәерлерәктер.20 - нче елның көзендә кешеләр

. .ИКЕНЧЕ ӨЗЕК.. ӘЙЕ,мин әтәйне хәтерләмим, шуңа күрә ул миңа гомерем бакый бер хыял килеш калды һәм аның төсен генә булса да күрә алмау--гомерлек үкенеч. Солдатта төшкән фотосүрәтен өйгә бөтенләйгә кайткач: " Башларымны шушы йөретте/ солдатлыкны күз алдында Тоткандыр/",- дип дөрләп янган мичкә атып бәргән.Үсеп балигь булгач, әтәйнең төсен--сүрәтен районыбызның Суккул авылына барып эзләп тә карадым-- табылмады, чөнки Хабибнаҗар карт /ул минем әтәйнең солдат дусы, шул дусының исемен солдат истәлеге итеп миңа куштырган//.Минем адаш та вафат инде, ә балалары Урта Азияга китеп беткән иде. Әтиемнең бер сыйфатын үземә 35 булгач кына бөтен тирәнлеге белән аңладым..Яшь чакта минем җырлав

" КЕМ УЙЛАГАН"ны арттан алга таба укырга кирәк.Барысын берьюлы баса алмыйм,Хаталар булса гафу итегез .Мин филолог - русист.Татар телен яхшв беләм,ләкин орфографик хаталар булырга мөмкин.Әсәр башкорт телендә язылган.Мин аны татар теленә тәрҗемә итеп басам. .

ӨЧЕНЧЕ ӨЗЕК. Әтәй үлгәч ачлык елларының авырлыгын да, тормыш көтүнең бөтен михнәтен дә гаилә башлыгы буларак инәй күтәргән булса, мин белә башлаганнан бирле бөтен дөньяны ике агаем--Гаделкарам белән Гиләҗетдин алып барды.Алар икесе дә туган җанлы булдылар, бигрәтә зур агай/ Карам агайны апа белән бергә шулай дип йөретә идек/.Ул әтәй урынына калган кебек иде.....Агайларым минем һөнәрле булып чыкты.Башта бидрә төпләделәр, аннан соң кылыч бәйләү/ киндер суга торгган кылычны хәзер күпләр күреп тә, укып та белмиләрдер/ эшенә тотындылар..Күпме вакыт үткәндер, агайлар итек тә тегә башладылар. Шулай безнең бәләки генә йорт аяк киеме тегү" фабрикасына" әйләнеп китте. Шул елларның хәтердән чыкмас ми

Дүртенче бүлек Гармун алганыбызны белгән кешеләр безгә килеп уйнап китәләр иде. Агайларым һөнәрле булды дип, язган идем инде. Берничә елдан соң" аяк-киеме фабрикасын" ябып , Зур агай/ Карам/ тегү эшенә кереште.Шуннан соң агайларның хезмәтләрендә " специализация " башланды.. Бәләки агай бөтен хуҗалык эшләре-- җир сөрү ,чәчү,тырмату,йорт-кураны карау белән мәшгүл,чөнки Зур агай тегү эшеннән бушамый иде..Агай тегүче булгач безнең тормыш та әйбәтләнеп китте.,өс бөтенәйде , мин кигәннәрне безнең урамның кайсы-бер аталы-инәле малайларга да тәтеми торган иде.Без өй салып кердек,ә зур агай интеллигентный булып китте.Хәттә укытучы Фаяз агай белән пардан костюм тегеп киде. Бөре /Бирск/ шәһәрен

Бишенче өзек. 1926 елны мин укый башладым..Ул мәктәп дәүләт мәктәбе түгел," договорной" иде. Укытучы бала башына күпмедер арыш ала иде бугай.Класска керү белән Гариф Зәйнәшев мине шунда ук тактага чыгарды У такта өстендә торган сүрәткә күрсәтеп:" Бу кем?"- диде. Мин";Лелин",- дидем." Ленин",-дип төзәтте Гариф агай. Ленин сүрәтен мин бер- ике ел элек зурлар укый торган мәктәпкә апама ияреп төшкәч күргән идем.Аннан соң Ленин сүрәтен кайдандыр табып алып кайтып Карам агаем:Сакал- мыегы әтәйнекенә охшаган",- дип стенага элеп куйган иде. Ул елларда Карам агаем"Яңаул"/ хәзерге"Кызыл таң" гәзите алдыра иде. Мин җәй көне өй саклап ятканда шул гәзиттән төрле хәбәрләр укый идем. Карам агайның ин

Алтынчы өзек Әниемнең, агайларым сөйләүенә караганда әткәем булдыклы кеше булган.Ничектер җае туры килеп хәттә ике ат тотып яшәгән.Бөтен гомере солдатта йөреп үткән.Үзе бик йомарт, киң күңелле, Уен-көлкеле һәм моңлы кеше булган. Дүртөйле базарына утын сатарга китеп, шуннан төшкән акчага агайларга гармун алып кайтсынмы, балаларга калач алып кайтсынмы. Дөнья малы- дуңгыз каны...Бәлки аның тормыш фәлсәфәсе шул булгандыр. Ул 44 яшьтә мәчет карты булып үлгән Мәчет манарасыннан азан әйткән Сугыш башланганда мин23 яшьлек егет идем. Күп тә үтмәде безне ВЛКСМ- ның өлкә комитетына чакырттылар да партияның өлкә комитетына алып киттеләр Безне берәм- берәм чакыртып алдыдар. Кереп чыкканнарны иртәг

Наҗар Нәҗми сугыштан 1946 елны гына . туган илгә әйләнеп кайта. Улы үзенең истәлекләрендә болай дип яза: ]Минем. хәрби хезмәтем минем табигатемә, йөрәк. тибешемә аз гына да аваздаш түгел, ул бөтенләй башка дөнья 1946 елның язында мин. кайтарып җибәрү турында. рапорт бирдем.Рапортымда башкорт әдәбиятына кагылышлы булганлыгымны, бүленеп калган укуымны да дәвам иттерү кирәклеген дә әйттем, хәтта минем. бу. хезмәтем бөтенләй башка дөнья икәнен яшермәдем." Рапортың Берлинга китте, барысын да Мәскәү хәл итәчәк",-диделәр." Шулай да бу юл белән китәргә исәп. юкка мени?"диде генерал. - Мин, әллә башка күреп була, әллә юкка дип Америка солдатлары сакта торган Берлин вокзалыннан Веймар